Ogniska zakażeń przenoszonych przez żywność w Austrii w 2024 roku

Podsumowanie sytuacji w 2024 roku

Według oficjalnych danych austriackiej agencji AGES (Österreichische Agentur für Gesundheit und Ernährungssicherheit), w 2024 roku w Austrii zgłoszono łącznie 34 ogniska zakażeń przenoszonych przez żywność. To o osiem ognisk mniej niż w roku 2023. Choć liczba zgłoszonych ognisk spadła, skala zachorowań pozostała podobna do roku poprzedniego. Zachorowały 194 osoby (dla porównania w 2023 roku 222 osoby). Istotnie wzrosła jednak liczba przypadków poważnych – odnotowano 77 hospitalizacji (wobec 38 rok wcześniej), a śmiertelnych przypadków - 2 (wobec 1 zgonu w 2023 r.). Przeciętnie na jedno ognisko przypadało 5,7 zachorowań, przy czym wielkość ognisk wahała się od 2 do maksymalnie 28 chorych.

Dominujące patogeny i charakterystyka ognisk

W 2024 roku najczęstszą przyczyną ognisk chorób przenoszonych przez żywność w Austrii były bakterie z rodzaju Salmonella. Zakażenia Salmonella były przyczyną 17 spośród 34 zgłoszonych ognisk chorób przenoszonych przez żywność w 2024 roku, powodując łącznie 118 zachorowań i 1 zgon. Drugim najczęściej raportowanym czynnikiem etiologicznym był Campylobacter (7 ognisk, 16 przypadków). Na trzecim miejscu znalazły się ogniska wirusowe wywołane przez norowirusy (5 ognisk, 46 chorych). Zanotowano ponadto pojedyncze ogniska wywołane przez inne patogeny, w tym jeden wywołany niezidentyfikowanym szczepem Escherichia coli (3 osoby), jedno ognisko Listeria monocytogenes (4 zachorowania, w tym 1 zgon), a także po jednym ognisku spowodowanym przez Yersinia enterocolitica (2 przypadki), Shigella flexneri (2 przypadki) oraz wirusa zapalenia wątroby typu A (3 przypadki).

Ogniska o zasięgu międzynarodowym

Na uwagę zasługują dwa poważne ogniska o charakterze międzynarodowym, które dotknęły Austrię w 2024 roku. Pierwsze z nich to trwające od 2023 roku transgraniczne ognisko wywołane rzadkim szczepem Salmonella serotyp Strathcona. W jego wyniku w Austrii zachorowało łącznie 26 osób, z czego cztery wymagały hospitalizacji. Było to ognisko obejmujące wiele krajów – łącznie potwierdzono 232 przypadki w 16 państwach UE/EOG oraz w Wielkiej Brytanii. Dochodzenie epidemiologiczne wskazało jako prawdopodobne źródło zakażeń skażone pomidory koktajlowe pochodzące z jednej z farm we Włoszech.

Drugie istotne ognisko związane było z bakterią Salmonella enterica serotyp Umbilo. W Austrii odnotowano 20 zachorowań (2 hospitalizacje) spowodowanych tym szczepem, natomiast łączna liczba przypadków w Europie przekroczyła 200. W toku śledztwa ustalono, że źródłem infekcji była skażona rukola oraz szpinak pochodzące od producenta z Włoch. Oba te ogniska zostały zaklasyfikowane jako potwierdzone z wysokim poziomem pewności, co oznacza, że z dużą wiarygodnością udało się wskazać zarówno konkretny patogen, jak i źródło zakażenia.

Warto dodać, że nietypowo wysoka liczba ognisk w 2024 roku była związana z zakażeniami nabytymi poza granicami Austrii. Zgłoszono osiem ognisk salmonellozy, jedno ognisko kampylobakteriozy oraz jedno ognisko czerwonki bakteryjnej (wywołanej przez Shigella flexneri), które powiązano z podróżami zagranicznymi. Zakażenia wystąpiły u osób podróżujących wspólnie, a po ich powrocie do kraju spełnione zostały kryteria definicji ogniska, mimo że do pierwotnej ekspozycji doszło poza terytorium Austrii.

Rodzaje ognisk: ogniska domowe i ogólne

Austriacki system monitorowania zoonoz kategoryzuje zgłaszane ogniska według zasięgu i charakteru. Ognisko domowe definiowane jest jako takie, w którym chorują wyłącznie osoby należące do jednego gospodarstwa domowego (np. rodziny). Z kolei ognisko ogólne (zwane także ogólnospołecznym) obejmuje zachorowania wśród osób z więcej niż jednego, niezależnego gospodarstwa domowego. W praktyce wiele ognisk pozostaje ograniczonych do pojedynczych rodzin – co roku stanowią one znaczącą część wszystkich incydentów, ponieważ często nie udaje się powiązać rozproszonych przypadków zachorowań z różnych domów z jednym wspólnym źródłem żywności.

W 2024 roku struktura typów ognisk odbiegała nieco od tej zwykle obserwowanej. Ponad połowę (53%) stanowiły ogniska ogólne – zgłoszono ich 18, z czego trzy miały charakter międzynarodowy, a dwa okazały się przedłużeniem ognisk, które rozpoczęły się jeszcze pod koniec 2023 r. Ognisk domowych odnotowano 10 (29%). W przypadku sześciu zgłoszonych epizodów (18%) nie udało się ustalić charakteru ogniska lub pozostał on nieokreślony w raportach.

Proces wyjaśniania ognisk

Celem dochodzenia epidemiologicznego w przypadku ogniska choroby przenoszonej przez żywność jest nie tylko powstrzymanie trwającej epidemii, ale przede wszystkim zapobieganie podobnym zdarzeniom w przyszłości. Po zgłoszeniu ogniska władze sanitarne starają się jak najszybciej zidentyfikować zarówno produkt spożywczy, który posłużył za nośnik patogenu, jak i pierwotny rezerwuar patogenu, czyli środowisko lub miejsce, w którym dany czynnik zakaźny bytował zanim skaził żywność. Ustalenie tych czynników pozwala podjąć ukierunkowane działania interwencyjne – wycofać z obrotu lub unieszkodliwić skażone produkty, wyeliminować źródło zakażenia z łańcucha żywnościowego.

W Austrii obowiązują ścisłe ramy prawne nakładające na odpowiednie instytucje obowiązek wyjaśniania ognisk chorób zakaźnych. Zgodnie z przepisami ustawy epidemicznej, lokalne władze (organy administracji powiatowej) za pośrednictwem inspektorów sanitarnych muszą niezwłocznie podjąć dochodzenie po każdym zgłoszeniu przypadku choroby podlegającej notyfikacji lub podejrzenia jej wystąpienia – dotyczy to także ognisk przenoszonych przez żywność. Ponadto Ustawa o zoonozach z 2005 r. wprost zobowiązuje właściwe organy do badania ognisk chorób przenoszonych przez żywność oraz prowadzenia możliwie wszechstronnych dochodzeń epidemiologicznych i mikrobiologicznych w celu ustalenia przyczyny.

Procedura dochodzenia może obejmować zaangażowanie wyspecjalizowanych ekspertów z różnych dziedzin. Praktyka pokazała, że samo intensywne, lecz nieukierunkowane pobieranie próbek żywności do badań bywa nieskuteczne – często zdarza się, że w momencie rozpoczęcia śledztwa epidemiologicznego feralna partia żywności odpowiedzialna za zakażenia jest już skonsumowana lub wycofana i niedostępna do analiz. W takich przypadkach krytycznego znaczenia nabierają metody epidemiologiczne: skrupulatne ankietowanie chorych, poszukiwanie wspólnych elementów diet, analizowanie łańcuchów dystrybucji żywności itp. Tego typu systematyczne działania mogą dostarczyć poszlak pozwalających na identyfikację prawdopodobnego źródła zakażenia nawet bez fizycznej próbki produktu. Umożliwia to wdrożenie środków zapobiegawczych, aby podobne zdarzenie nie powtórzyło się w przyszłości (np. wycofanie określonych partii żywności, sanacja zakładu produkcyjnego, eliminacja nosicieli patogenu ze stada hodowlanego itp.). Doświadczenia z ostatnich lat – zarówno z dochodzeń prowadzonych w Austrii, jak i na poziomie międzynarodowym – jednoznacznie potwierdzają konieczność i skuteczność profesjonalnie prowadzonych dochodzeń epidemiologicznych w ograniczaniu zagrożeń związanych z żywnością.

Warto przytoczyć przykład ilustrujący potencjał prewencyjny skutecznego śledztwa epidemiologicznego. W lipcu 2004 roku w Austrii udało się ustalić źródło ogniska zatruć pokarmowych wywołanych rzadkim szczepem Salmonella Enteritidis fagotyp 36. Zachorowało wówczas 38 osób w czterech różnych regionach kraju. Dochodzenie wykazało, że przyczyną zakażeń było konkretne stado kur niosek, w którym doszło do namnażania się bakterii. Stado zostało zlikwidowane, gospodarstwo dokładnie oczyszczone i zdezynfekowane, a następnie zasiedlone nowymi kurami. Dzięki tym działaniom od tamtej pory nie odnotowano już żadnego przypadku zakażenia tym szczepem Salmonelli w Austrii. 

Znaczenie nadzoru i działań zapobiegawczych

Stały nadzór epidemiologiczny nad chorobami przenoszonymi przez żywność oraz podejmowanie działań zapobiegawczych na podstawie zebranych danych są kluczowe dla bezpieczeństwa społeczeństwa. W Austrii od 2009 roku funkcjonuje ogólnokrajowy system monitorowania (EMS – Epidemiologisches Meldesystem), poprzez który zgłaszane są bakteryjne i wirusowe zakażenia oraz zatrucia pokarmowe. System ten dostarcza cennych informacji o zachorowaniach, jednak specjaliści podkreślają, że oficjalne statystyki mogą zaniżać rzeczywistą skalę problemu – nie wszystkie przypadki zostają wykryte lub zgłoszone (tzw. underdetection/underreporting). Stopień wykrywania zależy od wielu czynników, w tym od rodzaju patogenu i dostępności metod diagnostycznych. Przykładowo, dla salmonelloz istnieją w Europie rozbudowane programy monitoringu i raportowania oraz badania przesiewowe. Dzięki uzyskanym danym wdrożono szereg środków kontroli (np. szczepienia stad kur przeciwko Salmonelli, rygorystyczne standardy higieny w produkcji żywności), co przełożyło się na wyraźny spadek liczby zakażeń u ludzi na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat. Z kolei inne choroby przenoszone przez żywność mogą być słabiej udokumentowane – np. toksoplazmoza nie jest objęta obowiązkiem zgłaszania w Austrii, mimo że coraz więcej badań wskazuje na żywność jako istotną drogę jej szerzenia. Te różnice należy brać pod uwagę przy ocenie rzeczywistego znaczenia epidemiologicznego poszczególnych patogenów.

Dla branży spożywczej dane z raportów takich jak ten publikowany przez AGES stanowią ważną wskazówkę, na które zagrożenia zwracać szczególną uwagę. Każde ognisko choroby jest analizowane pod kątem przyczyn i luk w systemie bezpieczeństwa żywności. Wyniki dochodzeń przekładają się na praktyczne rekomendacje – zarówno dla producentów żywności, jak i dla organów nadzoru sanitarnego. Mogą one obejmować udoskonalenie procedur higienicznych, skuteczniejsze systemy śledzenia pochodzenia surowców, aktualizację wytycznych co do obróbki termicznej czy warunków przechowywania produktów, a także kampanie edukacyjne dla konsumentów (np. na temat właściwego przyrządzania i przechowywania żywności).

Podsumowując, rok 2024 w Austrii przyniósł niewielki spadek liczby ognisk zakażeń przenoszonych przez żywność, jednak pokazał jednocześnie, że zagrożenia te pozostają aktualne – pojawiły się nowe ogniska o dużym zasięgu, w tym międzynarodowe, a liczba hospitalizacji wzrosła. Dane te podkreślają ciągłą potrzebę czujnego nadzoru epidemiologicznego oraz gotowości do szybkich działań interwencyjnych. Dla sektora spożywczego oznacza to dalsze doskonalenie standardów bezpieczeństwa żywności i ścisłą współpracę z organami kontrolnymi, tak aby skutecznie zapobiegać kolejnym ogniskom chorób przenoszonych przez żywność.​

​Źródło: AGES