Czosnek pospolity (Allium sativum L.)

Już w I w n.e. Dioskurides pisał, iż: „zjedzony czosnek wypędza tasiemca i pędzi mocz”. Bogata historia tej rośliny uprawnej sięga tysiące lat wstecz. Jego łacińska nazwa pochodzi od słowa all- co znaczy piekący, ostry oraz od słowa sativum, co znaczy uprawny. Pierwotne miejsca występowania czosnku sięgają terenów górskich i podgórskich rejonów Azji Środkowej, zaś aktualne rozpowszechnienie czosnku rozpościera się na niespełna całej Ziemi – wyjątek stanowi Antarktyda i tropikalne lasy deszczowe [1]. Owe warzywo, uważane jest za jedno z dwudziestu najważniejszych i wykazuje szczególnie szerokie spektrum działania: przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwnowotworowe, przeciwzakrzepowe, regulujące ciśnienie krwi, przeciwmiażdżycowe oraz obniżające stężenie glukozy we krwi. Istnieją pewne dowody, że podczas najwcześniejszych Igrzysk Olimpijskich w Grecji czosnek był podawany sportowcom w celu zwiększenia wytrzymałości [2]. 

Właściwości czosnku

W 100 gramach surowego czosnku znajduje się około 60% wody, 32% węglowodanów i 6% białka [3]. Czosnek to źródło witaminy C, ale również witamin z grupy B. Obecne są w nim także składniki mineralne: potas, magnez i fosfor, mangan, miedź, żelazo. Spośród wielu składników czosnku istotną rolę odgrywają związki siarkowe, pochodzące przede wszystkim z przemiany aminokwasów i odpowiedzialne za charakterystyczny zapach. Należy do nich allicyna – produkt rozpadu nieczynnej biologicznie alliiny, o charakterystycznym zapachu, należąca do najważniejszych, biologicznie aktywnych substancji czosnku. Alliina znacznie zwiększa potencjał przeciwutleniający czosnku, a jej optymalny poziom pojawia się 10 minut po zmiażdżeniu [4]. The University of Maryland Medical Center zaleca spożycie od 2 do 4 ząbków surowego czosnku dziennie. Ponadto niektóre badania epidemiologiczne, takie jak raport z 1999 r. w "Journal of Epidemiology" badający wskaźniki raka żołądka w odniesieniu do spożycia czosnku wykazał, że spożywanie go trzy lub więcej razy w tygodniu, może pomóc w zapobieganiu chorobom [5]. 

Choroby układu krążenia 

Literatura naukowa potwierdza, iż spożycie czosnku pozytywnie wpływa na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, cholesterolu LDL i triglicerydów oraz hamowaniu agregacji (tj. zlepianiu) płytek krwi [6, 7, 8]. Szereg badań klinicznych wykazuje właściwości hipotensyjne czosnku. W badaniach z udziałem ludzi cierpiących na nadciśnienie, czosnek obniżył ciśnienie krwi u 80% pacjentów [9]. Według badania przeprowadzonego przez Leren i Haabrekke z Departnient of Medicine (VIII) and the Department of Clinical Chemistry w Norwegii substancje zawarte w czosnku mogą obniżyć poziom cholesterolu i zmniejszyć ryzyko zawału serca lub udaru mózgu [10].

Nowotwory

National Cancer Institute uznaje czosnek, jako jedno z kilku warzyw o potencjalnie przeciwnowotworowych właściwościach, ale nie zaleca stosowania suplementów diety zawierających czosnek w profilaktyce raka. W pracy Bat-Chena i wsp. udowodniono, że allicyna wywołuje apoptozę komórek raka jelita grubego [11]. Z kolei metaanaliza z 2013 r., obejmująca badania epidemiologiczne wykazała, że spożycie czosnku wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem raka prostaty [12].

Cukrzyca

Mimo, iż w wielu badaniach eksperymentalnych wykazano działanie hipoglikemiczne czosnku, to nadal temat ten budzi wiele kontrowersji. Badacze wciąż obserwują wpływ czosnku na kontrolę glikemii [13,14]. Kumar i wsp. w swym badaniu wykazał, że leczenie metforminą i czosnkiem u pacjentów z cukrzycą typu 2, zmniejszało stężenie glukozy we krwi na czczo (efekt ten był lepszy niż leczenie samą metforminą) [13]. 

Działanie przeciwgrzybiczne, antybakteryjne

Doniesienia zespołu prof. Ledezmy z Uniwersytetu w Caracas (Venezuela) potwierdzają, że ajoen ma działanie antymikotyczne (hamuje dzielenie komórek), a więc może on stanowić substancję do leczenia powierzchownych grzybic [15]. Substancje czynne zawarte w czosnku negatywnie oddziałują na bakterie Helicobacter pylori, która odpowiedzialna jest za stany zapalne, owrzodzenia, a w następstwie raka żołądka [16]. Wydaje się, że spożycie czosnku wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem raka żołądka. Konieczne są dalsze badania, aby potwierdzić i ocenić ilość czosnku, którą należy spożyć, aby uzyskać efekt ochronny [17]. Czosnek jednak, może zmniejszyć agregację płytek krwi, odpowiadają za to ajoeny – inhibitory agregacji płytek krwi, dlatego osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe, powinny zachować szczególną ostrożność[18].

Czosnek a akrylamid?

Interesującym zagadnieniem jest wpływ czosnku, na obniżenie ilości akrylamidu, powstającego podczas pieczenia, smażenia półproduktów, choćby podczas wypiekania chleba, pieczenia frytek. Aktualne badania wykazują, iż użycie czosnku zmniejsza ilość akrylamidu w gotowym produkcie [19, 20, 21]. Jak wykorzystać tą zależność w praktyce? Krok nr 2 (poniżej). 

OTO 5 PROSTYCH KROKÓW JAK WŁĄCZYĆ CZOSNEK DO CODZIENNEJ DIETY!

1. Dodaj czosnek do domowych marynat. Nadaje on wyrazisty smak i idealnie wpasowuje się, jako przyprawa do mięs. Wypróbuj naturalną marynatę czosnkowo-cytrynową, lub czosnkowo-imbirową.
2. Pokrój kawałki surowego czosnku i dodaj je do ulubionego pieczonego dania, choćby do tego przygotowywanego w naczyniu żaroodpornym. 
3. Dodaj czosnek do sosów, dipów i sosów sałatkowych. Zapewni bogaty smak, a jednocześnie dodatkowe korzyści zdrowotne.
4. Guacamole, domowy humus. Spróbuj dodać ząbek czosnku podczas przygotowywania.
5. Herbata czosnkowo-miodowo-cytrynowa - to najlepsza receptura, choćby na ból gardła.

Źródło:
1. Satyal P., Jonathan D. Craft.: The Chemical Compositions of the Volatile Oils
of Garlic (Allium sativum) and Wild Garlic (Allium vineale), Department of Chemistry, 2017.
2. Lawson LD, Bauer R.:Garlic: a review of its medicinal effects and indicated active compounds. In: Phytomedicines of Europe. Chemistry and Biological Activity. Series 69 1. Washington DC: American Chemical Society; 1998, 176–209.
3. Martins N.,Petropoulos S.: Chemical composition and bioactive compounds of garlic (Allium sativum L.) as affected by pre- and post-harvest conditions,211, 2016, 41-50.
4. "Nutrition facts for raw garlic, USDA National Nutrient Database". Conde Nast. 2014. 
5. Zhang L., Mitchell H.: Helicobacter pylori infection, garlic intake and precancerous lesions in a Chinese population at low risk of gastric cancer, International Journal of Epidemiology, 27, 6, 1998, 941–944.
6. Chan JY, Yuen AC, Chan RY.: A review of the cardiovascular benefits and antioxidant properties of allicin. Phytother Res.,2013; 27:637–646.
7. Budzynska K., Gardner Z., Dugoua J.: Systematic review of breastfeeding and herbs. Breastfeed Med. 2012, 7, 489–503.
8. Ried K., Toben C., Fakler P.: Effect of garlic on serum lipids: an updated meta-analysis. Nutr Rev.,2013;71, 282–299.
9. Omar SH.: Garlic and Cardiovascular Diseases. Natural Products: Springer.,2013:3661–3696.
10. Effect of garlic on blood lipids in patients with coronary heart disease. Am J ClinNutr1981,34,2100-3.
11. Bat-Chen W., Golan T., Peri I et al.: Allicin purified from fresh garlic cloves induces apoptosis in colon cancer cells via Nrf2.,Nutr Cancer 2010; 62(7), 947-957.
12. Xiao-Feng,Zhen-Shan; Liu.:Allium vegetables and risk of prostate cancer: evidence from 132,192 subjects., Asian Pacific journal of cancer prevention, 14 (7), 4131–4134.
13. Kumar R, Chhatwal S, Arora S.: Antihyperglycemic, antihyperlipidemic, anti-inflammatory and adenosine deaminase–lowering effects of garlic in patients with type 2 diabetes mellitus with obesity.,Diabetes MetabSyndrObes.,2013, 6, 49–56.
14. Hou LQ, Liu YH, Zhang YY:Garlic intake lowers fasting blood glucose: meta-analysis of randomized controlled trials.Asia Pac J ClinNutr., 2015, 24(4), 575-82. 
15. Ledezma E. et al.: Arzneim.-Forsch./Drug Res. 1999, 49(1). 
16. Goncagul G, Ayaz E. Antimicrobial effect of of garlic (Allium sativum) and traditional medicine. J Anim Vet Adv, 2010, 9(1), 1-4.
17. Kodali RT, Eslick GD.:Meta-analysis: Does garlic intake reduce risk of gastric cancer? Nutr Cancer, 2015, 67(1), 1-11.
18. National Center for Complementary and Integrative Health, US National Institutes of Health. 2014.
19. Li J., Zuo J., Qiao X.: Effect of garlic powder on acrylamide formation in a low-moisture model system and bread baking. J Sci Food Agric., 2016,96(3), 893-9. 
20. Taubert D.,Glöckner R.: The garlic ingredient diallyl sulfide inhibits cytochrome P450 2E1 dependent bioactivation of acrylamide to glycidamide, 164, 2006, 1-5.
21. Gertchen M., Tajner-Czopek A., Kita A.: Wpływ dodatku czosnku w produkcji frytek na zawartość akryl amidu i wybrane cechy jakościowe, Bromat. Chem. Toksykol. – XLIX, 2016, 3, 276 – 281.

Słowa kluczowe: