Prawidłowe żywienie we wczesnym okresie życia ma ogromny wpływ na rozwój fizyczny i psychiczny dziecka. Ponadto może wpływać na zmniejszenie ryzyka chorób cywilizacyjnych, takich jak: otyłość, cukrzyca typu 2, osteoporoza, miażdżyca, alergie i nowotwory. Według teorii programowania żywieniowego ekspozycja na czynniki środowiskowe i doświadczenia żywieniowe w tzw. krytycznych okresach życia, może wpływać na rozwój osobniczy i zdrowie we wszystkich kolejnych latach życia dziecka. Choć wiedza na temat żywienia jest ogólnodostępna, rodzice nadal popełniają błędy dotyczące diety niemowlęcia.

Karmienie wyłącznie mlekiem matki przez pierwsze 6 miesięcy życia

Celem, do którego rodzice powinni dążyć jest wyłączne karmienie piersią  przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecka, a potem uzupełniając produktami żywnościowymi kontynuować tak długo jak życzy sobie tego matka i dziecko. Mleko matki w pełni zaspokaja zapotrzebowanie niemowlęcia na wszystkie niezbędne składniki odżywcze w pierwszym półroczu życia dziecka. [1] Na korzyść mleka matki przemawia obecność w pokarmie kobiecym m.in.: tauryny, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, mniejsza zawartość sodu, potasu i chloru, dwukrotnie mniejsza ilość białka, obecność hormonów, prolamin, czynników wzrostowych, laktoferyny i nukleotydów. [2] Rodzice zdają sobie sprawę z wyższości karmienia piersią nad mlekiem modyfikowanym. Jednak aktualnie prowadzone badania ankietowe wykazują, że odsetek matek karmiących piersią jest niewystarczający. W 6. miesiącu życia piersią karmiło jedynie 68% matek, a wyłącznie piersią zaledwie 4-9%. [3] Co ciekawe z danych zebranych w 2011 r. w Gdańsku wynika, że niemowlęta żywione sztucznie wymagają większej ilości wizyt lekarskich i częściej poddawane są antybiotykoterapii, a ponoszone przez rodziców koszty ich leczenia są wyższe. [4]

Nieliczne przeciwskazania

Przeciwwskazania do karmienia piersią są nieliczne. Ze strony dziecka są to galaktozemia oraz wrodzony niedobór laktozy. Oba te schorzenia występują dość rzadko. Natomiast przeciwwskazaniami ze strony matki jest nosicielstwo wirusa HIV, wirusów HTLV-1 i HTLV-2, czynna gruźlica, leczenie niektórymi lekami, które mogą dostawać się do pokarmu matki i stwarzać niebezpieczeństwo dla dziecka, ciężki stan kliniczny lub choroba psychiczna matki. [1] Często zdarzają się przypadki, gdy matki odstawiają dzieci od piersi, gdy dochodzi do zbyt małych przyrostów masy ciała i wzrastania dziecka. Przyczyną może być brak wiedzy rodziców na temat rzeczywistych przeciwwskazań do karmienia piersią. W przypadku podejrzenia, że dziecko nie najada się do syta nie istnieje konieczność odstawienia go od piersi. W takiej sytuacji może być konieczność dokarmiania odpowiednim co do wieku mlekiem modyfikowanym.

W przypadku, gdy dziecko nie jest karmione naturalnie, występuje konieczność stosowania produktów zastępujących mleko matki. W grupie tej żywności wyróżnia się: preparaty do początkowego żywienia niemowląt, w tym mleko początkowe oraz preparaty do dalszego żywienia niemowląt, w tym mleko następne. Mleka te często są nazywane mlekiem modyfikowanym bądź mieszankami mlecznymi. Skład tych preparatów uwzględnia specyficzne potrzeby żywieniowe tego okresu życia i w pełni zaspokaja zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze. [5]

Wprowadzania posiłków uzupełniających

Wprowadzanie produktów uzupełniających należy rozpocząć po ukończeniu przez dziecko 17. tygodnia życia i nie później niż w 26. tygodniu życia. [6] Konieczność wprowadzania produktów uzupełniających wynika z rosnącego zapotrzebowania na składniki odżywcze, których samo mleko nie może już zaspokoić. [5] Rodzice przestrzegają czasu wprowadzania pierwszych posiłków, jednak popełniają błędy w ilości posiłków bądź rodzaju wprowadzanej żywności. Jako pierwsze zaleca się wprowadzanie warzyw, a po około 2 tygodniach od rozpoczęcia podawania warzyw można wprowadzić do diety dziecka owoce. [2] Taka kolejność może wpływać na lepszą akceptację warzyw przez dziecko, które zazwyczaj są mniej akceptowane niż owoce. Mimo tego zalecenia, wielu rodziców w pierwszej kolejności wprowadza produkty zbożowe bądź owoce, a w przypadku tych ostatnich wiąże się to z ryzykiem przyzwyczajenia dziecka do smaku słodkiego.

Gluten a niemowlę

Istotną kwestię stanowi wprowadzanie glutenu do diety dziecka. Zgodnie z aktualnymi standardami, gluten powinien być wprowadzany pomiędzy 4. a 7. miesiącem życia dziecka. [7] Wśród rodziców istnieją wciąż obawy, że zbyt wczesna ekspozycja na gluten może wiązać się z zachorowaniem u dziecka na celiakię. W związku z tym opóźniają wprowadzanie produktów zbożowych, bogatych w białka glutenowe, często wprowadzając te produkty pod koniec 1. roku życia bądź później. Należy więc podkreślić, że obecnie brak dowodów naukowych uzasadniających eliminację lub opóźnione wprowadzanie glutenu i innych pokarmów potencjalnie alergizujących. [6]

Mleko krowie a niemowlę

Z kolei często zbyt szybko wprowadzane są produkty na bazie mleka krowiego. Zgodnie z zaleceniami produkty nabiałowe, takie jak: twarożek, kefir, jogurt powinny być wprowadzane do diety w 11-12 miesiącu życia, zaś mleko zwierząt kopytnych (krowie, kozie, owcze) po 1. roku życia. Jednak duża część rodziców wprowadza wcześniej te produkty, nawet na początku drugiego półrocza życia dziecka. Nie jest to zalecane, gdyż produkty te zawierają często zbyt dużą ilość sodu i innych soli mineralnych. [2]

Tłuszcz w diecie dziecka

Na koniec należałoby podkreślić znaczenie tłuszczu w diecie niemowląt, który zbyt często jest demonizowany przez rodziców. Jedno z badań, w którym wzięło udział 116 ankietowanych wykazało, że większa połowa (około 60%) rodziców ograniczałaby bądź ogranicza tłuszcz w diecie niemowląt. Postępowanie takie jest nie tylko błędne, ale i szkodliwe. Zapotrzebowanie na tłuszcze w pierwszym półroczu życia powinno mieścić się w granicach ok. 50-55%, zaś w drugim półroczu życia podaż może być stopniowo obniżana do 40% energii. Jednak wciąż jest to większa ilość niż u zdrowej dorosłej osoby, u której zapotrzebowanie na tłuszcze oscyluje w okolicach 30%. U niemowląt nie zaleca się niższej podaży tłuszczów w tym wieku, ponieważ może to obniżyć poziom witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A,D,E,K). Poza tym tłuszcze są nośnikiem energii, materiałem budulcowym dla błon komórkowych i mitochondriów oraz wpływa na poziom intelektualny dziecka. Rodzice więc nie powinni bać się tłuszczu w diecie swoich pociech. [6]

Podsumowanie

Już od pierwszych dni życia niemowlęcia rodzice powinni dbać o prawidłowe żywienie swojego dziecka. Okres płodowy i pierwsze 3 lata życia są krytycznymi etapami, które mają wpływ na późniejsze preferencje żywieniowe oraz mogą zmniejszać ryzyko pojawienia się chorób cywilizacyjnych w wieku dorosłym. Ze względu na błędy popełniane przez rodziców istnieje konieczność prowadzenia edukacji w zakresie żywienia niemowląt oraz podnoszenia świadomości co do wpływu prawidłowego żywienia maluszków na późniejsze lata dziecka. Troska o jadłospis niemowlęcia jest inwestycją w jego zdrowie.

Bibliografia:

1. Szajewska H, Horvath A, Rybak A, Socha P, Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy medyczne, Pediatria, 2016, 13:9-24.
2. Krawczyński M, Żywienie dzieci w zdrowiu i chorobie, Wyd. Help-Med, 2015.
3. Zagórecka E, Motkowski R, Stolarczyk A i wsp., Realizacja zaleceń żywienia uzupełniającego w grupie niemowląt uczestniczących w projekcie badawczym „Nawyki żywieniowe a stan odżywienia niemowląt w Polsce”, Pediatria Polska, 2008, 83:136-149.
4. PietkiewiczA, Winiarska J, Żołnowska J,Trzy lata promocji karmienia piersią. Sprawozdanie z realizacji programu zdrowotnego 'Karmienie naturalne dziecka jako profilaktyka niekorzystnych wpływów środowiska, Niepublikowany raport, Szpital Specjalistyczny św. Wojciecha, Gdańsk 2013.
5. Szajewska H, Socha P, Horvath A i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy medyczne, Pediatria, 2014, 11:321-338.
6. Agostoni C, Decsi T, Fewtrell M I wsp., ESPGHAN Committee on Nutrition, Com- plementary feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition, J Pediatr Gastroenterol Nutr 2008, 46:99-110.
7. ESPGHAN Committee on Nutrition, Agostoni C, Braegger C, Decsi T i wsp., Bre-ast-feeding: A commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition, J Pediatr Gastroenterol Nutr, 2009, 49:112-125.

Słowa kluczowe: