Monitoring obecności antybiotyków w mleku to jeden z podstawowych elementów zapewnienia bezpieczeństwa i odpowiedniej jakości surowca mlecznego. Zanieczyszczenia te mogą występować w mleku z różnych przyczyn, najczęściej jednak wynikają ze stosowania antybiotyków w leczeniu krów mlecznych oraz nieprzestrzegania wyznaczonego przez producenta okresu karencji. Należy mieć na uwadze również fakt, iż utrzymywanie się antybiotyku w organizmie zwierzęcia zależy od jego cech osobniczych takich jak na przykład wiek, stan zdrowia, co może prowadzić do wydłużenia ustalonego okresu karencji, a co za tym idzie wydalania antybiotyków z organizmu.

Wykrywanie antybiotyków w mleku surowym jest niezwykle ważnym elementem kontroli jakości surowca przeprowadzanym przez niemal wszystkie zakłady mleczarskie. Rozporządzenie (WE) 178/2002, ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, nakłada na producenta obowiązek kontroli pozostałości substancji przeciwbakteryjnych (w tym antybiotyków). Z kolei Rozporządzenie Komisji (UE) nr 37/2010 określa maksymalne poziomy pozostałości (MRL – maximum residue level) dla antybiotyków w środkach spożywczych pochodzenia zwierzęcego. Załącznik nr 2 tego rozporządzenia wskazuje natomiast substancje, które są niedozwolone do stosowania w leczeniu zwierząt, z których produkowana jest żywność. W wykazie tym możemy znaleźć m.in. chloramfenikol.

Kontrola pozostałości antybiotyków w mleku surowym ma niezwykle istotne znaczenie z punku widzenia zdrowia człowieka. Stałe narażenie konsumenta na nieduże dawki antybiotyków może prowadzić do powstania zaburzenia flory jelitowej oraz oporności bakterii na niektóre antybiotyki, stosowane w leczeniu ludzi.

Niezwykle ważnym aspektem dotyczącym monitorowania pozostałości antybiotyków w mleku jest technologiczna przydatność tego surowca w procesie produkcyjnym. Antybiotyki hamują rozwój kultur starterowych niezbędnych do wyprodukowania serów dojrzewających, twarogów czy produktów fermentowanych, dlatego tak istotne jest, aby były one nieobecne w mleku.

Testy do wykrywania pozostałości antybiotyków w mleku można bardzo ogólnie podzielić na mikrobiologiczne oraz receptorowe. Większość zakładów mleczarskich stosuje testy receptorowe (paskowe) ze względu na szybkość wykonania analizy (kilka minut) i łatwą interpretację wyniku. Przy wyborze metody analitycznej należy pamiętać, że test powinien wykrywać możliwie dużą ilość antybiotyków przy możliwie bliskim MRL poziomie i być odpowiednio specyficzny. Najczęściej wykonywaną analizą jest wykrywanie w jednym teście antybiotyków betalaktamowych i tetracyklin (np. test Twinsensor). W przypadku produkcji produktów eksportowanych do krajów Unii Celnej, standardowo, poza sprawdzaniem antybiotyków betalaktamowych i tetracyklin, przeprowadza się analizę w kierunku pozostałości chloramfenikolu i streptomycyny. Taką analizę można również przeprowadzić przy zastosowaniu jednego testu (np. test 4Sensor).

Doniesienia Europejskiej Agencji Leków z listopada 2021 wskazują jednak, że w latach 2011 – 2020 odnotowano w Polsce wzrost sprzedaży weterynaryjnych środków przeciwdrobnoustrojowych do leczenia zwierząt produkujących żywność o 48,8%. Jak wynika z wykresu poniżej, największa sprzedaż dotyczy penicylin (betalaktamy) oraz tetracyklin, natomiast obserwuje się również duży udział innych grup antybiotykowych: makrolidy, fluorochinolony, pleuromutyliny, polimyksyny, sulfonamidy, aminoglikozydy.

https://www.ema.europa.eu/en/veterinary-regulatory/overview/antimicrobial-resistance/european-surveillance-veterinary-antimicrobial-consumption-esvac#reporting-of-antimicrobial-sales-and-use-in-animals-section

Powyższe dane mogą prowadzić do założenia, iż w najbliższym czasie wystąpi konieczność szerszego badania mleka w kierunku pozostałości antybiotyków, aby zapewnić jego pełniejszy monitoring i związane z tym bezpieczeństwo. Oczywiście rodzi się pytanie, czy istnieją odpowiednie metody analityczne, które byłyby w stanie wykryć szeroką grupę antybiotyków na odpowiednich poziomach detekcji. 

Aby ułatwić zakładom mleczarskim zmierzenie się z takim wyzwaniem belgijska firma Unisensor wprowadziła na rynek metodę Extenso, która w zaledwie w 13 minut pozwala na wykrycie około 100 antybiotyków z wielu grup antybiotykowych. System Extenso umożliwia również wykrywanie melaminy oraz aflatoksyny. Wykonanie analizy nie różni się zasadniczo od tej paskowej, standardowo stosowanej w zakładach mleczarskich. Dodatkowym atutem metody jest fakt, iż producent przygotował trzy rodzaje testów, które pozwalają na kontrolę mleka w kierunku tych antybiotyków, które są wymagane na poszczególnych rynkach eksportu: europejskim, chińskim czy Unii Celnej.