Zielona herbata i kawa jako składniki suplementów diety – bezpieczeństwo i jakość - odpowiedzi na pytania FFSW

Przedstawiamy odpowiedzi na pytania zadane podczas sesji Q&A z dn. 11.06.2025 r. (FoodFakty Safety Week) w trakcie prezentacji dr n. farm. Justyny Ośko (Gdański Uniwersytet Medyczny).

Temat prezentacji "Zielona herbata i kawa jako składniki suplementów diety – bezpieczeństwo i jakość "

Jakie przepisy/rozporządzenia/dokumenty prawne określają suplement diety, gdzie można szukać takich informacji? Co musi spełnić produkt alby można było go nazwać suplementem diety?

Tak, są rozporządzenia polskie, jak i europejskie, które obowiązują:

- Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (ustawa podaje definicję suplementu diety);

- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety;

- Dyrektywa 2002/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 10 czerwca 2002 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do suplementów żywnościowych;

- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności;

- European Food Safety Authority: Food supplements;

- GIS: Zespół do spraw Suplementów Diety (Zespół do spraw Suplementów Diety pełni funkcję organu opiniodawczego i doradczego dla Głównego Inspektora Sanitarnego. Oznacza to, że zespół analizuje i opiniuje kwestie związane z suplementami diety, a następnie przekazuje swoje rekomendacje i wnioski do GIS).

Jakie produkt musi spełnić wymogi, aby był nazwany suplementem diety:

1. Musi spełniać definicję suplementu diety określoną w ustawie.
2. Musi być środkiem spożywczym, a nie produktem leczniczym.
3. Musi zawierać dozwolone substancje, w dopuszczalnych ilościach (zgodnie z rozporządzeniem MZ z 2007 r.).
4. Musi być zgłoszony do GIS przed wprowadzeniem do obrotu.
5. Musi być odpowiednio oznakowany – zgodnie z przepisami rozporządzenia 1169/2011.
6. Nie może zawierać nielegalnych oświadczeń zdrowotnych – zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1924/2006 o oświadczeniach żywieniowych i zdrowotnych

Jaki jest nadzór nad produkcją suplementów diety? Jednostki/instytucje uprawnione do kontroli zakładów produkcyjnych i rynku?

Nadzór nad produkcją i dystrybucją suplementów diety w Polsce sprawuje Główny Inspektorat Sanitarny (GIS) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna (Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny). Obowiązkiem tych instytucji jest monitoring rynku, kontrola zakładów produkcyjnych oraz podejmowanie działań w przypadku wykrycia nieprawidłowości. 

Dodatkowo Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Inspekcja Handlowa kontrolują prawidłowość oznakowania, reklamy i zgodność z prawami konsumenta – nie nadzorują procesu produkcji jako takiego.

Czyli istnieje realna szansa, że suplement nie spełnia założeń, które ma np. na opakowaniu?

Tak, może zdarzyć się, że suplement diety zakupiony z niewiadomego źródła może nie zawierać tego co jest deklarowane na opakowaniu. Ponadto przeprowadzone kontrole Najwyższej Izby Kontroli (NIK) wykazały wiele nieprawidłowości w tej sprawie (informacje o kontroli dostępne są na stronie internetowej tej instytucji: https://www.nik.gov.pl/plik/id,13978,vp,16418.pdf; https://www.nik.gov.pl/najnowsze-informacje-o-wynikach-kontroli/niekontrolowane-suplementy-diety.html).

Gdzie można zaleźć informacje o wymaganych wielkościach suplementów diety w postaci tabletek i kapsułek?

W Polsce i Unii Europejskiej nie istnieją szczegółowe przepisy prawne, które bezpośrednio określałyby dopuszczalne rozmiary suplementów diety w formie tabletek czy kapsułek. Produkty te muszą jednak spełniać ogólne wymogi dotyczące:

• bezpieczeństwa spożycia,
• łatwości połykania (szczególnie dla osób starszych i dzieci),
• zgodności ze standardami jakościowymi i higienicznymi.

Jednakże produkty te można ocenić na podstawie wymogów stawianych suplementom diety w USA. Dlaczego tak jest? Ponieważ w USA za żywność i leki odpowiada jedna instytucja rządowa – Agencja Żywności i Leków (Food and Drug Administration; FDA). Pierwszym dokumentem dotyczącym wymogów jakie się stawia suplementom diety to zbiór standardów farmaceutycznych: The United States Pharmacopeial Convention. United States Pharmacopeia and National Formulary (USP 43-NF 38). Drugim dokumentem jest opracowany przez FDA ustawa: FDA. Dietary Supplement Health and Education Act of 1994 (DSHEA); FDA: Montgomery, MD, USA, 1994.

Jakie są wymagania regulacyjne w związku z używaniem ekstraktów zielonej herbaty i zielonej kawy w suplementach diety?

Nie ma wymagań, dotyczących wykorzystania ekstraktów z zielonej herbaty lub kawy. Na stronie GIS w dokumentach opracowanych przez Zespół do spraw suplementów diety są podane maksymalne poziomy witamin, składników mineralnych, składników roślinnych i innych wykazujących efekt odżywczy i/lub fizjologiczny, jednakże nie wspomina się o ekstraktach z zielonej herbaty lub kawy. Natomiast ze względu na zawarte w nich związku bioaktywne, maksymalne poziomy zostały określone dla kofeiny oraz katechin-szczególnie Galusanu epigallokatechiny; EGCG (Rozporządzenie 1925/2006 i 2022/2340). W suplementach diety ważne jest, aby nie wykazywały działania leczniczego.

Jak można sprawdzić czy dany składnik roślinny jest dozwolony do użycia w suplemencie czy do żywności? Na jakiej podstawie można określić maksymalny limit zawartości w zalecanej dziennej porcji?

Aby sprawdzić czy dany składnik rośliny jest dozwolony w suplemencie diety, należy sprawdzić regulacje prawne. W przypadku suplementów diety czy żywności są to:

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 kwietnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety (Dz. U. poz. 979)
• Rozporządzenie (WE) nr 1925/2006 parlamentu europejskiego i rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie dodawania do żywności witamin i składników mineralnych oraz niektórych innych substancji

Natomiast limity można określić na podstawie podanych:

• górnych bezpiecznych poziomów witamin i składników mineralnych ustalonych na podstawie naukowej oceny ryzyka
• spożycia witamin i składników mineralnych wynikające z innych źródeł diety
• zalecanego spożycie witamin i składników mineralnych dla danej populacji

Czy dodatek zielonej herbaty i kawy może mieć faktyczny wpływ na działanie danego suplementu diety czy jest tylko “chwytem marketingowym”?

Obecnie nie znalazłam badań, które by potwierdzały na podstawie badań klinicznych wpływ tych ekstraktów jako składników wspomagających odchudzanie. Suplement diety zgodnie z definicją ma stanowić uzupełnienie diety, a w przypadku wspomnianych ekstraktów dostarczyć np.: związków polifenolowych.

Co warto badać w kontekście bezpieczeństwa suplementów z zielonej kawy/herbaty oraz np. matchy?

Musimy pamiętać, że matcha jest sporoszkowaną herbatą zieloną. Powstaje z tego samego krzewu (Camelia sinensis), w związku z czym zaliczamy ją również do zielonej herbaty. Co warto w nich zbadać? Myślę, że dobrze jest przeprowadzić badanie dotyczące składu substancji organicznych takich jak np. zawartość kofeiny, katechin (Galusanu epigallokatechiny; EGCG), ponieważ dla nich zostały ustalone dopuszczalne poziomy spożycia oraz pierwiastków toksycznych, jak np. kadm, ołów, arsen, rtęć (dla nich również ustalone są tymczasowe tolerowane tygodniowe/miesięczne pobranie; PTWI/PTMI).

Dlaczego nie wspomniała Pani o EGCG w zielonej herbacie, które jest limitowane rozporządzeniem 1925/2006? Dzienna porcja żywności musi zawierać mniej niż 800 mg 3-galusanu (-) epigalokatechiny

Wspominałam na prezentacji o katechinach i o raporcie EFSA. Może nie wybrzmiało do końca, że dotyczy to galusanu epigallokatechiny (EGCG) i że mamy też tak owe rozporządzenie. Jest to Rozporządzenie Komisji (UE) 2022/2340 z dnia 30 listopada 2022 r. zmieniające załącznik III do rozporządzenia (WE) nr 1925/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do ekstraktów zielonej herbaty zawierających 3-galusan (-) epigalokatechiny.  Rozporządzenie dotyczy ekstraktów zielonej herbaty, ograniczające zawartość EGCG, co ma związek z potencjalnym negatywnym wpływem tej substancji na zdrowie. Zauważono, że spożywanie dużych ilości EGCG (np. w suplementach) może prowadzić do zwiększenia aktywności enzymów wątrobowych, co sugeruje uszkodzenie wątroby. Rozporządzenie wprowadza ograniczenie, aby chronić konsumentów przed potencjalnym ryzykiem związanym z nadmiernym spożyciem EGCG.

Czy kofeina powoduje wyrzut kortyzolu? co hamuje odchudzanie?

Przeszukując doniesienia literaturowe napotkałam na sprzeczne informacje, jedne prace sugerują niewielki wyrzut kortyzolu inne jego brak. W jednym z doniesień stwierdzono, że zwiększa poziom kortyzolu w połączeniu ze stresem psychicznym i wyzwaniem fizycznym. Wszystko zależy od zachodzących interakcji z mechanizmami centralnymi podczas stresu psychicznego i z procesami metabolicznymi podczas ćwiczeń.

Wiele czynników może hamować odchudzanie, zarówno na poziomie fizjologicznym, jak i psychologicznym. Do najważniejszych z nich należą: brak odpowiedniej diety, niedostateczny ruch, stres, brak snu oraz niektóre choroby i leki.