5 przyszłych zagrożeń zidentyfikowanych przez EFSA

Bezpieczeństwo żywności i zdrowie publiczne są nieustannie narażone na pojawiające się zagrożenia, wynikające z dynamicznych zmian środowiskowych, postępu technologicznego oraz globalnych trendów konsumpcyjnych. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) prowadzi regularne monitorowanie tych zagrożeń, aby zapewnić wczesne ostrzeganie i skuteczne zarządzanie ryzykiem.

W swoim raporcie za 2023 rok EFSA przeanalizowała 32 potencjalne zagrożenia, klasyfikując je na podstawie ich charakteru oraz źródła. Wśród nich znalazły się zagrożenia biologiczne (9), chemiczne (17), łączone biologiczno-chemiczne (2) oraz inne (2). Ponadto, dwa zagrożenia wynikały z nowych procesów lub technologii.

Spośród wszystkich omawianych kwestii, pięć uznano za rzeczywiste zagrożenia, siedem zostało odrzuconych jako niewystarczająco istotne, a pozostałe dwadzieścia wymaga dalszych badań.

Poniżej przedstawiono najważniejsze pojawiające się zagrożenia oraz kwestie wymagające dalszego monitorowania.

Kluczowe pojawiające się zagrożenia

1. Napoje zastępujące alkohol – nowa alternatywa o nieznanym wpływie na zdrowie

Nowe napoje zastępujące alkohol wykorzystują syntetyczne cząsteczki oddziałujące na układ GABA w celu wywołania efektu relaksacji i poprawy interakcji społecznych. W przeciwieństwie do tradycyjnego alkoholu, napoje te nie wpływają na inne układy neuroprzekaźników, co ma minimalizować skutki uboczne i ryzyko uzależnienia. Kluczową substancją jest syntetyczna molekuła, która selektywnie oddziałuje na receptory GABA, naśladując efekty alkoholu bez stymulowania układu dopaminergicznego odpowiedzialnego za uzależnienie.

Celem twórców tego rozwiązania jest uzyskanie licencji, która pozwoli na szerokie wykorzystanie tej substancji przez globalny przemysł napojów. Choć potencjalnie może to stanowić zdrowszą alternatywę dla alkoholu, brak jest długoterminowych badań dotyczących skutków zdrowotnych i bezpieczeństwa spożycia tych napojów. EFSA zaleca dalsze analizy w celu oceny ich wpływu na organizm człowieka.

2. Rozprzestrzenianie się wirusów Hendra i Nipah w wyniku zmian klimatu

Wirusy Hendra i Nipah to wysoko śmiertelne patogeny odzwierzęce (zoonozy), które mogą przenosić się z nietoperzy owocożernych na ludzi i zwierzęta gospodarskie. Wraz z utratą siedlisk nietoperzy, wynikającą ze zmian klimatu i wylesiania, rośnie ryzyko rozprzestrzeniania się tych wirusów.

Ostatni wybuch epidemii wirusa Nipah w Bangladeszu spowodował osiem zgonów w wyniku spożycia surowego soku z palmy daktylowej, który był skażony wydzieliną zakażonych nietoperzy. Mimo działań prewencyjnych, takich jak kampanie informacyjne i edukacja społeczeństwa, wirus Nipah powoduje coroczne epidemie w Azji Południowej. EFSA zwraca uwagę na potencjalne ryzyko przeniesienia tych patogenów na Europę i potrzebę monitorowania sytuacji epidemiologicznej.

3. Nanomateriał Z15 – potencjalne zagrożenie w oczyszczaniu ścieków

Nanomateriał Z15, składający się z cząsteczek tlenku żelaza pokrytych kwasem foliowym, jest stosowany w przemyśle oczyszczania ścieków w Europie, szczególnie w Irlandii. Został on wprowadzony jako innowacyjny koagulant nanoskalowy, używany do wytrącania zanieczyszczeń w 5 000 oczyszczalni ścieków na terenie UE.

Główny problem wynika z tego, że nanomateriał ten pozostaje w osadach ściekowych (biosolidach), które następnie są wykorzystywane jako nawóz na gruntach rolnych. W Irlandii około 98% biosolidów jest ponownie używane w rolnictwie, co rodzi obawy o możliwość przedostawania się nanocząsteczek do łańcucha pokarmowego. Ze względu na ich zdolność do przenikania przez błony komórkowe oraz wysoką odporność na biodegradację, istnieje ryzyko ich bioakumulacji i potencjalnej toksyczności. EFSA zaleca dalsze badania nad ich wpływem na zdrowie ludzi i środowisko.

4. Narażenie na pierwiastki ziem rzadkich – nieznane konsekwencje spożycia

Pierwiastki ziem rzadkich (np. neodym, europ, lantan, cer) są powszechnie wykorzystywane w produkcji urządzeń elektronicznych, takich jak smartfony i baterie. W 2020 roku w UE powstało aż 4,7 mln ton elektrośmieci, z czego jedynie 46,2% zostało poddane recyklingowi. Niedostateczna kontrola nad utylizacją tych odpadów prowadzi do przedostawania się pierwiastków ziem rzadkich do środowiska, a tym samym do żywności i pasz dla zwierząt.

Obecnie brak jest wystarczających danych dotyczących ich wpływu na zdrowie ludzi, jednak podejrzewa się, że mogą one stanowić zagrożenie, szczególnie dla dzieci, które są bardziej wrażliwe na działanie substancji toksycznych. EFSA podkreśla potrzebę przeprowadzenia dalszych badań nad ich obecnością w żywności oraz skutkami zdrowotnymi długotrwałej ekspozycji.

5. Wirus epizootycznej choroby krwotocznej (EHDV) – nowe zagrożenie dla zwierząt gospodarskich

Wirus epizootycznej choroby krwotocznej (EHDV) to patogen należący do rodzaju Orbivirus, blisko spokrewniony z wirusem pryszczycy (Bluetongue virus). Jest on przenoszony przez muchówki z rodzaju Culicoides i atakuje przeżuwacze, takie jak bydło i jelenie.

W 2022 roku pierwsze przypadki zakażenia EHDV-8 wykryto u bydła w Sardynii, Sycylii i Andaluzji. W 2023 roku wirus został po raz pierwszy zidentyfikowany we Francji, co doprowadziło do szeroko zakrojonych badań genomowych wśród dzikich i hodowlanych przeżuwaczy. Eksperci EFSA wskazują, że wirus ma duży potencjał rozprzestrzeniania się w południowej Europie, szczególnie ze względu na wzrost temperatury, sprzyjający rozmnażaniu się wektorów przenoszących chorobę.

Inne monitorowane kwestie

Choć nie zostały one sklasyfikowane przez EFSA jako pojawiające się zagrożenia, kilka kwestii jest obecnie monitorowanych, między innymi:

• Zagrożenia mikrobiologiczne w żywności pochodzenia roślinnego. Poważne przypadki listeriozy we Francji związane z alternatywnymi serami roślinnymi podkreślają potrzebę lepszego zarządzania ryzykiem.
• Zanieczyszczenie substancjami perfluoroalkilowymi i polifluoroalkilowymi (PFAS) w jajach. Podwyższone poziomy PFAS wykryto w ekologicznych jajach od kur niosek w Danii, co powiązano z mączką rybną w paszy. Rolnicy ekologiczni podejmują kroki, aby temu zaradzić.
• Kadm w siemieniu lnianym. Wysoki poziom kadmu, toksycznego metalu ciężkiego, odnotowano w produktach z siemienia lnianego, co budzi obawy o zanieczyszczenie gleby i bezpieczeństwo żywności.
• Zakażenia produktami zawierającymi mąkę z nasion Tara w USA. W związku z 470 zachorowaniami badane jest bezpieczeństwo mąki tara. Zaleca się monitorowanie rynku UE.
• Morskie materiały wybuchowe. Amunicja z okresu powojennego w Morzu Bałtyckim zanieczyszcza ryby, co może mieć wpływ na bezpieczeństwo żywności dla ludzi.

Dodatkowe obawy obejmują występowanie Bacillus cytotoxicus, Providencia spp. w żywności, ryzyko związane z dietą dla zwierząt domowych opartą na surowym mięsie, alternatywy dla obróbki nasion sezamu tlenkiem etylenu. Ponadto zwiększone spożycie grzybów Amanita muscaria (Muchomor czerwony) oraz występowanie wirusa Aichivirus A (AiV) jako potencjalnej przyczyny wybuchu epidemii.

Powyższe przypadki opisano szczegółowo w raporcie: EFSA’s activities on Emerging Risks in 2023

Podsumowanie

W raporcie EFSA z 2024 r. podkreślono pojawiające się krytyczne zagrożenia, w tym innowacyjne alternatywy dla alkoholu, wirusy odzwierzęce wywołane zmianami klimatu oraz zanieczyszczenia w systemach żywnościowych. Działania monitorujące i proaktywne środki są niezbędne do skutecznego przeciwdziałania tym zagrożeniom i zapewnienia bezpieczeństwa żywności w całej Europie.

Źródło: Artykuł opracowano na podstawie: EFSA (European Food Safety Authority), Gkrintzali G, Georgiev M, Garcia Matas R, Maggiore A, Georganas A, Czerwiec A, Eynard C, Verloo D, Bottex B, 2024. EFSA's activities on emerging risks in 2023. EFSA supporting publication 2024: 21(12):EN-9198. 46 pp. doi:10.2903/sp.efsa.2024.EN-9198