Stosowanie zamienników soli o niższej zawartości sodu: wytyczne WHO

Departament Żywienia i Bezpieczeństwa Żywności (NFS) Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wprowadza nowe wytyczne dotyczące stosowania zamienników soli o niższej zawartości sodu.

Na całym świecie każdego roku 1,9 mln zgonów przypisuje się wysokiemu spożyciu sodu. WHO zaleca ograniczenie spożycia sodu do poniżej 2 g/dzień w celu obniżenia ciśnienia krwi i ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (CVD). Pomimo wysiłków podejmowanych przez państwa członkowskie w celu osiągnięcia globalnego celu zmniejszenia spożycia sodu w populacji o 30% do 2030 r., postęp jest powolny. Średnie globalne spożycie sodu pozostaje wysokie – szacuje się, że w 2019 r. wyniosło 4,3 g/dzień, co stanowi ponad dwukrotność zalecenia WHO, i wymaga pilnych i przyspieszonych działań.

WHO pierwotnie wyznaczyła cel zmniejszenia globalnego spożycia sodu o 30% do 2025 r. Jednakże, jak wynika z raportu WHO opublikowanego w marcu 2023 r., świat nie jest na dobrej drodze do osiągnięcia tego celu w wyznaczonym terminie. W związku z tym wszystkie 194 państwa członkowskie WHO zobowiązały się do przedłużenia terminu realizacji tego celu do 2030 r.

Substytuty soli o niższej zawartości sodu

Substytuty soli o niższej zawartości sodu (LSSS) są alternatywą dla zwykłej soli. Zawierają mniej sodu niż zwykła sól i często zawierają chlorek potasu, z innymi środkami lub bez nich, aby uzyskać smak podobny do zwykłej soli. Zastąpienie części chlorku sodu chlorkiem potasu może zapewnić korzyści w porównaniu ze zwykłą solą, oprócz efektu obniżania zawartości sodu.

Stosowanie LSSS jest coraz częściej rozważane przez krajowe organy ochrony zdrowia i organizacje zdrowia publicznego jako potencjalna strategia redukcji sodu w celu obniżenia ciśnienia krwi i ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, a ich stosowanie rośnie. Nie ma jednak globalnych wytycznych dotyczących stosowania tych substytutów. Podniesiono obawy dotyczące bezpieczeństwa LSSS zawierających potas, ponieważ zbyt wysoki poziom potasu we krwi (hiperkaliemia) może być szkodliwy, szczególnie dla osób z upośledzoną funkcją nerek.

Stosowanie zamienników soli o niższej zawartości sodu: wytyczne WHO

Aby wesprzeć Państwa Członkowskie w ich wysiłkach na rzecz zmniejszenia spożycia sodu i obniżenia ryzyka nadciśnienia i powiązanych chorób niezakaźnych poprzez szereg działań polityki zdrowia publicznego i programów interwencyjnych, WHO opracowała wytyczne oparte na dowodach.

WHO sugeruje zastąpienie zwykłej soli (chlorku sodu) zamiennikami soli o niższej zawartości sodu (LSSS), które zawierają chlorek potasu (KCl). Ma to na celu redukcję ciśnienia tętniczego i ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Dotyczy to dorosłych ogółu populacji, z wyłączeniem osób z chorobami nerek lub stanami, które mogą utrudniać wydalanie potasu. A nie dotyczy dzieci, kobiet w ciąży ani soli stosowanej przemysłowo w żywności przetworzonej. Zastosowanie LSSS powinno być wdrażane w warunkach z dostępem do opieki zdrowotnej, aby móc monitorować potencjalne skutki uboczne, np. hiperkaliemię.

Zaleca się ograniczenie całkowitego spożycia sodu do mniej niż 2 g dziennie. Oraz spożywanie potasu przede wszystkim z naturalnych źródeł żywności, takich jak warzywa i rośliny strączkowe.

Zalecenia zawarte w niniejszych wytycznych należy stosować w powiązaniu z innymi wytycznymi WHO dotyczącymi zdrowej diety.

Wpływu na zdrowie oraz możliwości zastosowania w skali populacyjnej

1. Korzyści zdrowotne

Zamienniki soli o niższej zawartości sodu, które częściowo zastępują chlorek sodu (NaCl) chlorkiem potasu (KCl), mają wyraźny pozytywny wpływ na zdrowie. Badania wykazały, że ich stosowanie prowadzi do istotnego obniżenia ciśnienia tętniczego – średnio o 4,76 mmHg dla ciśnienia skurczowego i 2,43 mmHg dla rozkurczowego. Redukcja ta ma znaczenie kliniczne, ponieważ nawet niewielkie obniżenie ciśnienia tętniczego na poziomie populacyjnym przekłada się na mniejsze ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, takich jak udar czy zawał serca.

Co więcej, zastosowanie LSSS zmniejsza ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych oraz innych poważnych zdarzeń zdrowotnych, takich jak ostre zespoły wieńcowe czy nieśmiertelne przypadki udaru mózgu. Korzyści te wynikają zarówno z niższej zawartości sodu, jak i z dodatkowego wprowadzenia potasu, który ma działanie ochronne na układ sercowo-naczyniowy.

2. Bezpieczeństwo stosowania

Badania analizujące LSSS wykazały, że zwiększają one średni poziom potasu we krwi, jednak ryzyko hiperkaliemii (nadmiaru potasu we krwi) pozostaje minimalne, o ile zamienniki są stosowane u osób bez zaburzeń wydalania potasu. Nie zaleca się ich stosowania u osób z chorobami nerek, które mogą powodować gromadzenie się potasu w organizmie.

LSSS nie były badane w wystarczającym stopniu u dzieci i kobiet w ciąży, dlatego WHO zaleca ostrożność w tych grupach. Stosowanie ich w gospodarstwach domowych, gdzie są osoby z ryzykiem hiperkaliemii, również nie jest zalecane.

3. Bariery w wdrożeniu

Choć LSSS wykazują wyraźne korzyści zdrowotne, ich powszechne stosowanie napotyka przeszkody. Jednym z głównych problemów jest cena – zamienniki są przeciętnie 1,7 razy droższe niż zwykła sól, co może ograniczać ich dostępność w krajach o niższych dochodach. Dodatkowo, brak świadomości zdrowotnej, ograniczona dostępność produktów oraz niekiedy różnice w smaku mogą wpływać na ich akceptację przez konsumentów.

W kontekście równości i praw człowieka warto zauważyć, że osoby o niższych dochodach lub niższym poziomie wykształcenia są mniej skłonne do stosowania takich zamienników. Aby zwiększyć ich dostępność, potrzebne są działania promocyjne, kampanie edukacyjne oraz ewentualne subsydia.

4. Znaczenie kulturowe i kulinarne

Sukces wdrożenia LSSS zależy w dużej mierze od kontekstu kulturowego. W krajach, gdzie większość soli pochodzi z gotowych produktów spożywczych, zastosowanie zamienników wymaga współpracy z przemysłem spożywczym i reformulacji produktów. Natomiast w miejscach, gdzie sól jest używana głównie w gospodarstwach domowych, kluczowa jest edukacja konsumentów i zapewnienie dostępności produktów na poziomie lokalnym.

Perspektywy

WHO podkreśla, że stosowanie LSSS jest tylko jednym z elementów szerszej strategii redukcji spożycia sodu. Inne działania, takie jak zmniejszenie zawartości soli w produktach przemysłowych, wprowadzenie czytelnego oznakowania opakowań czy kampanie promujące zdrową dietę, są równie istotne. Monitorowanie poziomu spożycia sodu i potasu w populacjach będzie niezbędne do oceny skuteczności tych działań.

Wprowadzenie zamienników soli o niższej zawartości sodu może być skutecznym narzędziem w walce z chorobami niezakaźnymi, ale wymaga starannego planowania, odpowiedniego wdrożenia oraz wsparcia politycznego i finansowego.

Zapoznaj się z pełną treścią raportu WHO

Źródło: https://www.who.int/news-room/events/detail/2025/01/27/default-calendar/launch-of-the-who-guideline-on-the-use-of-lower-sodium-salt-substitutes