Wpływ pandemii COVID-19 na liczbę przypadków chorób przenoszonych przez żywność i wodę w Europie

Nowe badanie opublikowane w European Journal of Public Health (2025) wskazuje, że w czasie pandemii COVID-19 wyraźnie spadła liczba zgłaszanych przypadków pięciu kluczowych chorób przenoszonych drogą pokarmową. Analiza objęła dane z lat 2016–2019 (przed pandemią) oraz 2020–2021 (okres pandemii) dla sześciu krajów europejskich: Czech, Danii, Grecji, Holandii, Norwegii i Szwecji. Zauważono znaczące zmniejszenie liczby infekcji takich jak kampylobakterioza, salmonelloza, wirusowe zapalenie wątroby typu A oraz shigelloza w latach 2020–2021 w porównaniu z okresem sprzed pandemii. Wyjątek stanowiła listerioza której częstość występowania pozostała na zbliżonym poziomie mimo pandemii.

Spadki zachorowań w 2020–2021 na tle lat poprzednich

We wszystkich analizowanych krajach odnotowano ogólny spadek liczby zgłaszanych przypadków większości chorób przenoszonych przez żywność i wodę podczas pandemii. Ograniczenia związane z COVID-19 – takie jak lockdowny, zamknięcie gastronomii, poprawa higieny oraz dystans społeczny – przyczyniły się do zmniejszenia transmisji tych zakażeń w społeczeństwie. Dla czterech z pięciu monitorowanych chorób (kampylobakteriozy, salmonellozy, WZW A i shigellozy) liczba przypadków raportowanych w latach 2020–2021 była istotnie niższa niż mediany z lat 2016–2019. W poprzednich analizach ogólnoeuropejskich wykazano, że w 2020 r. zgłoszono o kilkadziesiąt procent mniej zachorowań na kampylobakteriozę i salmonellozę niż rok wcześniej. Trend ten potwierdziły dane z omawianych sześciu krajów.

Co ważne, spadki dotyczyły głównie chorób o łagodniejszym przebiegu, podczas gdy częstość najcięższej z analizowanych infekcji – listeriozy – pozostała prawie bez zmian. Może to sugerować, że w okresie pandemii ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej i zmienione zachowania zdrowotne pacjentów skutkowały niedodiagnozowaniem lżejszych przypadków. W efekcie w statystykach dominowały przypadki poważniejsze. Rzeczywiście, w niektórych krajach zaobserwowano relatywny wzrost odsetka hospitalizacji wśród zgłoszonych chorych na kampylobakteriozę, salmonellozę i shigellozę – co wskazuje, że proporcjonalnie więcej wykrywanych przypadków stanowiły cięższe infekcje, podczas gdy wiele łagodnych mogło pozostać poza systemem raportowania.

Mniej zakażeń z zagranicy dzięki ograniczeniom w podróżach

Istotnym czynnikiem wpływającym na epidemiologię tych chorób okazały się ograniczenia w podróżowaniu w czasie pandemii. Dane wskazują na wyraźny spadek liczby przypadków zakażeń związanych z podróżami zagranicznymi. W okresie 2020–2021 znacznie zmalał odsetek infekcji nabytych poza granicami kraju – dotyczy to zwłaszcza kampylobakteriozy i salmonellozy, które wcześniej często były „przywożone” przez podróżnych z innych krajów. Wraz z wprowadzeniem surowych restrykcji w ruchu turystycznym i służbowym nastąpiło gwałtowne zahamowanie importowanych przypadków tych chorób. Udział zachorowań związanych z podróżami spadł we wszystkich analizowanych państwach, co bezpośrednio przełożyło się na niższe łączne statystyki zachorowań.

Należy podkreślić, że spadła także liczba zakażeń nabytych lokalnie, choć nieco mniej dramatycznie. Zamknięcie restauracji, odwołanie imprez masowych oraz wzmożone środki higieny ograniczyły ryzyko ekspozycji na patogeny w kraju. W rezultacie nawet infekcje typowo krajowe (np. wynikające z lokalnej żywności czy transmisji środowiskowej) występowały rzadziej podczas pandemii niż we wcześniejszych latach. Mimo pewnych różnic w systemach nadzoru i raportowania między krajami (każde państwo nieco inaczej monitoruje te choroby), ogólny trend pozostawał spójny: mniej zachorowań zarówno “z importu”, jak i tych miejscowych w porównaniu z okresem przed 2020 r.

Sytuacja poszczególnych chorób

• Kampylobakterioza: To najczęściej rejestrowana choroba zoonotyczna przenoszona przez żywność w Europie. W czasie pandemii jej zgłaszalność znacząco spadła. W krajach objętych badaniem zanotowano wyraźnie mniej przypadków niż w latach 2016–2019, szczególnie latem – okresie, gdy zwykle notowano wzrosty związane m.in. z wyjazdami wakacyjnymi. Ograniczenia podróży i zamknięcie sektora HoReCa zmniejszyły zarówno liczbę zakażeń zza granicy, jak i tych krajowych.

• Salmonelloza: Również w przypadku zakażeń pałeczkami Salmonella odnotowano istotny spadek zachorowań podczas pandemii. W normalnych latach znaczna część zachorowań w krajach takich jak Dania, Norwegia czy Szwecja była efektem zakażeń za granicą. W 2020–2021 liczba tych salmonelloz drastycznie się obniżyła. Jednocześnie mniejsza liczba ognisk krajowych sprawiła, że łączne statystyki salmonellozy spadły w porównaniu z okresem przedpandemicznym. Mimo spadku liczby przypadków, Salmonella pozostała jednym z głównych czynników wywołujących ogniska zatruć pokarmowych – tyle że ognisk tych było mniej niż zwykle.

• Wirusowe zapalenie wątroby typu A: Przed pandemią wiele przypadków HAV (hepatitis A) w Europie wynikało z podróży do regionów o wyższej endemiczności tego wirusa lub z lokalnych ognisk związanych z zanieczyszczoną żywnością. W analizowanych latach 2020–2021 zaobserwowano zmniejszenie liczby zakażeń WZW A. Globalne ograniczenia podróży istotnie ograniczyły napływ infekcji z zagranicy. Dodatkowo poprawa ogólnej higieny (np. częstsza dezynfekcja rąk) i mniejsza liczba kontaktów społecznych ograniczyły rozprzestrzenianie się wirusa HAV lokalnie. W efekcie kraje takie jak Grecja czy Czechy raportowały mniejszą liczbę przypadków niż we wcześniejszych latach.

• Shigelloza: to bakteryjna choroba biegunkowa często kojarzona z podróżami (zakażenia mogą być przywiezione z krajów o niższym standardzie sanitarnym) lub z transmisją w społecznościach lokalnych. W okresie pandemii shigelloza występowała rzadziej niż przed 2020 r. Zamknięcie granic i redukcja ruchu turystycznego niemal wyeliminowały przypadki spoza kraju. Również lokalne ogniska były mniej liczne ze względu na okresowe zamknięcia placówek i rygory sanitarne. W sumie, podobnie jak dla innych infekcji jelitowych, statystyki shigellozy za lata 2020–2021 były znacząco niższe niż typowe wartości sprzed pandemii.

• Listerioza: Na tle powyższych chorób listerioza wyróżniała się stabilnością liczby zachorowań. Listerioza, wywoływana przez bakterię Listeria monocytogenes, jest ciężką chorobą dotykającą głównie osoby starsze, ciężarne i z obniżoną odpornością, często po spożyciu skażonych produktów gotowych do spożycia. W przeciwieństwie do innych omawianych infekcji, w okresie pandemii COVID-19 nie odnotowano wyraźnego spadku liczby przypadków listeriozy. Liczby pozostały zbliżone do tych z lat poprzednich. Możliwe wyjaśnienie stanowi fakt, że zakażenia te nie są związane z podróżami (patogen krąży w łańcuchu żywnościowym niezależnie od lockdownów), a ze względu na ciężki przebieg każda infekcja jest zwykle diagnozowana i zgłaszana nawet w trudnych warunkach pandemicznych. Innymi słowy, pandemia nie zmniejszyła ryzyka skażenia żywności Listerią, a osoby narażone i tak trafiały pod opiekę lekarską z objawami poważnej listeriozy.

Podsumowując, w latach 2020–2021 zaobserwowano istotny spadek zgłaszalności chorób przenoszonych przez żywność i wodę w analizowanych krajach Europy. Zjawisko to było szczególnie widoczne dla częstych zakażeń o zwykle łagodniejszym przebiegu (jak kampylobakterioza czy salmonelloza) i wiązało się z ograniczeniem podróży oraz wprowadzeniem środków kontroli pandemii. Choć wraz z łagodzeniem restrykcji sanitarnych można oczekiwać powrotu liczby zakażeń do poziomów sprzed pandemii, dane z tego okresu ukazały, jak zmiany w zachowaniu ludzi i aktywności społecznej mogą przełożyć się na epidemiologię chorób pokarmowych.

Źródło: European Journal of Public Health (2025), „Impact of the COVID-19 pandemic on five food- and waterborne diseases in six European countries, 2016–21”