Zakażenia Listeria i Cryptosporidium w Wielkiej Brytanii w 2024 roku – podsumowanie UKHSA i PHW

W 2024 roku w Wielkiej Brytanii odnotowano istotne przypadki chorób przenoszonych przez żywność, szczególnie wywołanych przez bakterię Listeria monocytogenes oraz pasożyta Cryptosporidium. Brytyjska Agencja Bezpieczeństwa Zdrowia (UKHSA) oraz Public Health Wales (PHW) opublikowały szczegółowe dane dotyczące liczby zachorowań, ognisk epidemicznych, źródeł zakażeń, skutków zdrowotnych oraz podjętych działań prewencyjnych związanych z tymi patogenami w 2024 roku.

Zakażenia Listeria monocytogenes w 2024 roku

W 2024 roku służby sanitarne Anglii i Walii odnotowały 179 przypadków listeriozy – choroby wywołanej przez Listeria monocytogenes. Liczba ta jest porównywalna z rokiem poprzednim (177 przypadków w 2023 r.) i wskazuje na stabilizację trendu zachorowań na poziomie około 0,29 przypadków na 100 tys. mieszkańców. Warto zauważyć, że wskaźnik ten utrzymuje się w podobnych granicach jak przed pandemią COVID-19. Zakażenia występowały głównie u osób z grup ryzyka – w tym u osób starszych (najwyższa zapadalność w grupie 80+ lat) oraz osób o osłabionej odporności, a także u kobiet w ciąży.

Ogniska epidemiczne: W roku 2024 zidentyfikowano 7 ognisk listeriozy w Anglii i Walii. Były to zarówno ogniska lokalne, jak i cztery ogniska o zasięgu ogólnokrajowym, powiązane z określonymi produktami żywnościowymi wysokiego ryzyka. Dochodzenia epidemiologiczne UKHSA wykazały, że źródłami zakażeń w tych ogniskach były m.in.: wędzone ryby, deser czekoladowo-truskawkowy (mousse), kiełbasa czosnkowa oraz gotowe kanapki pakowane. Przykładowo, narodowe ognisko listeriozy związane z wędzonym łososiem trwało od 2020 do 2024 r. i łącznie objęło 19 chorych. Z kolei w maju 2024 r. wykryto ognisko powiązane z produkcją kanapek typu “pre-packed”, gdzie spośród 3 odnotowanych przypadków 2 zakończyły się zgonem pacjentów. W reakcji na to zdarzenie skażone partie kanapek natychmiast wycofano z rynku, a zakład produkcyjny wstrzymał działalność do czasu ustalenia przyczyny zakażenia. Dzięki szybkim działaniom kontrolnym po recallu nie odnotowano dalszych zachorowań związanych z tym ogniskiem.

Skutki zdrowotne: Listerioza pozostaje chorobą rzadką, ale o poważnych konsekwencjach zdrowotnych. Szczególnie niebezpieczna jest dla kobiet w ciąży oraz osób z obniżoną odpornością. Około 20% wszystkich przypadków w 2024 r. stanowiły zakażenia związane z ciążą, często prowadzące do powikłań u płodu. Niestety, aż 43,7% infekcji ciążowych zakończyło się poronieniem lub urodzeniem martwego dziecka – co podkreśla wagę profilaktyki w tej grupie. Wśród pozostałych (nieciążowych) zachorowań również odnotowano wysoką śmiertelność: zmarło 28 osób, co stanowi ok. 19,9% tych przypadków. Dla porównania, jest to nieco niższy odsetek niż mediany z lat poprzednich (ok. 28,5% śmiertelności), jednak wciąż świadczy o dużym zagrożeniu dla zdrowia publicznego. Najcięższe przebiegi dotyczą głównie osób starszych z chorobami współistniejącymi oraz pacjentów o upośledzonej odporności. Warto dodać, że u 9 z 28 zmarłych listerioza została oficjalnie wpisana jako przyczyna zgonu w akcie zgonu, co oznacza, że w pozostałych przypadkach choroba mogła przyczynić się do śmierci pośrednio (np. poprzez pogorszenie stanu innej choroby).

Działania prewencyjne: Jako że Listeria monocytogenes przenoszona jest głównie przez żywność, kluczowe znaczenie ma profilaktyka na etapie produkcji i konsumpcji żywności. W następstwie wspomnianego długotrwałego ogniska związanego z wędzonymi rybami, władze podjęły dodatkowe kroki w celu ochrony konsumentów z grup ryzyka. UKHSA zaktualizowała zalecenia dla służby zdrowia (NHS), dodając wędzone ryby do listy żywności wysokiego ryzyka dla osób podatnych na listeriozę. Ponadto wprowadzono wymóg umieszczania etykiet ostrzegawczych na niektórych produktach z wędzonymi rybami, informujących, że mogą one stanowić zagrożenie mikrobiologiczne dla kobiet w ciąży, seniorów i innych wrażliwych konsumentów. W szerszym ujęciu, eksperci zalecają, aby grupy wrażliwe unikały spożywania produktów szczególnie narażonych na skażenie Listerią. Do najwyżej ryzykownych produktów należą przede wszystkim:

• Gotowe do spożycia zimne wędzone ryby (np. wędzony łosoś, gravlax) – zaleca się ich unikanie lub dokładne podgrzanie przed spożyciem.
• Miękkie sery pleśniowe dojrzewające (typu brie, camembert, blue cheese) – o ile nie zostaną zapiekane lub ugotowane na gorąco.
• Wszelkiego rodzaju pasztety (w tym warzywne) oraz niepasteryzowane mleko i produkty mleczne.
• Surowe lub niedogotowane produkty pochodzenia zwierzęcego – mięso, ryby, owoce morza (należy je zawsze gotować “do skutku”, zgodnie z zaleceniami obróbki termicznej).

Dla producentów i zakładów sektora spożywczego istotne jest utrzymywanie wysokich standardów higieny i chłodniczego łańcucha dostaw. Listeria potrafi namnażać się w warunkach chłodniczych, dlatego temperatury przechowalnicze powinny być utrzymywane na poziomie 5°C lub niżej, a okresy przechowywania gotowych produktów krótko żywotnych – ściśle kontrolowane. Ważne jest także zapobieganie krzyżowemu zanieczyszczeniu (oddzielenie żywności surowej od gotowej do spożycia) oraz przestrzeganie reżimu czyszczenia i dezynfekcji w zakładach produkcyjnych. Działania te, w połączeniu z edukacją konsumentów (np. informowaniem kobiet w ciąży o produktach zakazanych), stanowią podstawę zapobiegania listeriozie.

Zakażenia Cryptosporidium w 2024 roku

Cryptosporidium to mikroskopijny pasożyt (pierwotniak) wywołujący kryptosporydiozę – chorobę układu pokarmowego objawiającą się głównie biegunką. W przeciwieństwie do Listerii, Cryptosporidium przenosi się najczęściej drogą fekalno-oralną poprzez kontakt zanieczyszczonych odchodów (ludzkich lub zwierzęcych) z ustami, co może następować np. przez skażoną wodę pitną, żywność lub bezpośredni kontakt z zakażonymi zwierzętami. Pasożyt ten jest szczególnie znany z występowania w środowiskach związanych ze zwierzętami hodowlanymi (cielęta, jagnięta na farmach edukacyjnych) oraz w wodzie – oocysty Cryptosporidium są bardzo odporne na standardowe metody dezynfekcji (np. chlorowanie) i mogą długo przetrwać w wilgotnym środowisku. Z tych powodów ogniska kryptosporydiozy bywają wyzwaniem zarówno dla sektora spożywczego, jak i wodociągowego.

Liczba przypadków i trend: W 2024 roku w Anglii odnotowano 5702 potwierdzone laboratoryjnie przypadki kryptosporydiozy, co odpowiada zapadalności około 9,9 na 100 tys. mieszkańców. Dla porównania, w 2023 r. liczba zgłoszeń Cryptosporidium była wyższa i wyniosła 6837 (11,9 na 100 tys.). Rok 2023 przyniósł znaczny wzrost zachorowań (niemal dwukrotnie więcej niż w 2022 r.), napędzany głównie przez gatunek C. hominis odpowiedzialny za zakażenia człowiek-człowiek. W 2024 r. sytuacja nieco się poprawiła – odnotowano spadek liczby infekcji o ok. 17% w stosunku do roku poprzedniego. Mimo tej redukcji, całkowita liczba przypadków pozostała wyższa niż przed pandemicznym 2022 rokiem (3739 przypadków; 6,5/100 tys.). Cryptosporidium pozostaje więc istotnym czynnikiem chorób pokarmowych w Wielkiej Brytanii, z kilkoma tysiącami zachorowań rocznie (średnio ok. 4000–6000 przypadków w ostatnich latach). Najczęściej chorują małe dzieci w wieku 1–5 lat, choć patogen ten nie omija też dorosłych. Zgłoszenia przypadków kryptosporydiozy podlegają obowiązkowi notyfikacji w UKHSA, co pozwala na bieżący monitoring trendów i szybką identyfikację ewentualnych ognisk.

Ogniska epidemiczne i źródła zakażeń: W roku 2024 służby sanitarne musiały stawić czoła kilku poważnym ogniskom Cryptosporidium, które unaoczniły różne drogi transmisji tego patogenu. Największym odnotowanym incydentem było skażenie wodociągów w rejonie miasta Brixham (hrabstwo Devon, Anglia). W maju 2024 r. lokalny dostawca wody (South West Water) wykrył obecność oocyst Cryptosporidium w sieci wodnej, w związku z czym wydano natychmiastowy komunikat o konieczności przegotowania wody pitnej dla około 17 tysięcy gospodarstw domowych. Skażona woda doprowadziła do fali zachorowań – UKHSA potwierdziła co najmniej 46 przypadków kryptosporydiozy związanych z tym ogniskiem, a ponad 100 kolejnych osób zgłaszało objawy zakażenia (biegunki, bóle brzucha, odwodnienie) w trakcie trwania kryzysu. Hospitalizacji wymagały co najmniej 2 osoby dotknięte tym wybuchem epidemicznym. Incydent w Brixham unaocznił, że nawet w rozwiniętych systemach wodociągowych może dojść do poważnego skażenia – w tym przypadku podejrzewano zanieczyszczenie na etapie lokalnego zbiornika lub linii dystrybucyjnej, co zmusiło operatora do oczyszczenia i dezynfekcji całej sieci. Po intensywnych działaniach (w tym opróżnieniu i wyczyszczeniu zbiornika, płukaniu rur oraz codziennych testach wody) pod koniec czerwca 2024 r. stopniowo odwoływano nakaz gotowania wody w kolejnych strefach zaopatrzenia.

Drugim istotnym zagrożeniem były ogniska kryptosporydiozy związane z kontaktem ze zwierzętami gospodarskimi, zwłaszcza w kontekście tzw. open farms (gospodarstw otwartych dla zwiedzających). Na przełomie 2024 i 2025 roku w Walii wybuchło ognisko zachorowań powiązane z farmą pokazową Marlborough Grange Farm w okolicach Cowbridge (Vale of Glamorgan). W trakcie zimowo-wiosennych wizyt na tej farmie doszło do zakażeń u dziesiątek odwiedzających, głównie dzieci. Public Health Wales raportował pod koniec kwietnia 2025 r., że liczba potwierdzonych przypadków związanych z tym ogniskiem wzrosła do 81 osób. Wszystkie przypadki powiązano z uczestnictwem w sesjach karmienia cieląt i jagniąt na wspomnianej farmie w marcu i kwietniu. Aż 16 chorych (20%) wymagało hospitalizacji co najmniej na jedną. W obliczu tych zdarzeń właściciele farmy dobrowolnie wstrzymali działalność edukacyjną (zamknęli sesje karmienia i głaskania zwierząt od 29 kwietnia) i ściśle współpracowali z zespołem dochodzenia epidemiologicznego PHW. Ognisko to zwróciło uwagę na ryzyko związane z bezpośrednim kontaktem ludzi (zwłaszcza dzieci) ze zwierzętami hodowlanymi, takimi jak cielęta i jagnięta – które często są nosicielami Cryptosporidium parvum. Pasożyt ten może być przenoszony ze zwierząt na ludzi i rozprzestrzeniać się dalej między ludźmi, jeśli nie są przestrzegane odpowiednie środki higieny. W podobnym czasie (wielkanocnym) notowano również mniejsze ogniska zachorowań w innych regionach, co zbiega się z okresem wzmożonych odwiedzin farm przez rodziny z dziećmi (tradycyjny „sezon jagnięcy” na wiosnę).

Objawy i przebieg kliniczny: Kryptosporydioza u większości zdrowych osób przebiega stosunkowo łagodnie i ma charakter samoograniczający – typowym objawem jest ostra, wodnista biegunka, nierzadko towarzyszą jej bóle skurczowe brzucha, nudności, wymioty, stan podgorączkowy, ogólne osłabienie i brak apetytu. Symptomy zwykle pojawiają się po 2 do 10 dniach od narażenia na patogen i utrzymują się około 1–2 tygodnie, ustępując samoistnie. Jednak u osób bardziej wrażliwych – małych dzieci, osób starszych oraz pacjentów z obniżoną odpornością (np. z HIV/AIDS, po przeszczepach, leczonych immunosupresyjnie) – zakażenie może mieć cięższy przebieg. W takich przypadkach istnieje ryzyko poważnego odwodnienia, wymagającego leczenia szpitalnego. Na przykład w opisanym walijskim ognisku aż co piąty chory trafił do szpitala z powodu nasilenia objawów. Należy podkreślić, że nie istnieje specyficzna, w pełni skuteczna terapia farmakologiczna przeciwko kryptosporydiozie dla osób z prawidłową odpornością – leczenie ma głównie charakter podtrzymujący (nawadnianie, elektrolity). U pacjentów immunoniekompetentnych czasem stosuje się leki przeciwpierwotniakowe, ale kluczowe jest zapobieganie zakażeniu i jego szerzeniu.

Zapobieganie i kontrola zagrożeń: W odpowiedzi na powtarzające się przypadki i ogniska Cryptosporidium władze zdrowotne intensyfikują działania edukacyjne i profilaktyczne, zwłaszcza w sektorach zaopatrzenia w wodę oraz turystyki wiejskiej. Po kryzysie wodnym w Brixham rozpoczęto dyskusje nad zaostrzeniem norm i procedur monitorowania jakości wody pitnej – Cryptosporidium stał się problemem priorytetowym dla regulatorów, a operatorzy wodociągów wdrażają plany inwestycji w infrastrukturę uzdatniania wody (np. instalację dodatkowych membran filtracyjnych). Woda pitna powinna być pozyskiwana z ujęć zabezpieczonych przed spływem zanieczyszczeń zwierzęcych, a w razie podejrzenia skażenia – natychmiast poddawana jest procedurze gotowania. W sektorze żywnościowym Cryptosporidium jest trudniejsze do wyeliminowania standardowymi środkami dezynfekcji (oocysty są oporne na chlor i wiele środków chemicznych), dlatego kluczowe znaczenie ma zapobieganie zanieczyszczeniu na etapie produkcji (np. używanie czystej wody do mycia produktów i procesów technologicznych) oraz właściwe gotowanie potraw – obróbka cieplna łatwo niszczy tego pasożyta.

W kontekście gospodarstw edukacyjnych i kontaktu ze zwierzętami PHW oraz inne agencje wydały szereg przypomnień odnośnie zasad higieny. Zaleca się przestrzeganie następujących środków ostrożności podczas wizyt na farmach:

• Dokładne mycie rąk ciepłą wodą z mydłem po każdym kontakcie ze zwierzętami lub ich otoczeniem (oborą, zagrodą). Dotyczy to zarówno dzieci, jak i dorosłych opiekunów. (Uwaga: żele antybakteryjne nie skutkują na Cryptosporidium i nie zastąpią mycia rąk).
• Nie spożywanie posiłków, napojów ani nie palenie podczas przebywania w strefie kontaktu ze zwierzętami oraz do czasu starannego umycia rąk po wyjściu. Unikać także trzymania palców w ustach, oblizywania ich czy dotykania twarzy w trakcie wizyty.
• Unikanie bliskiego kontaktu ze zwierzętami poza dozwolonym karmieniem – nie należy przytulać, całować ani pozwalać, by dzieci wkładały dłonie do pysków zwierząt. Kontakt z odchodami (np. na butach, ubraniu) jest równie niebezpieczny, dlatego obuwie po wyjściu z farmy powinno być wyczyszczone, a ubrania potencjalnie zabrudzone – wyprane.
• Korzystanie z udostępnionych punktów higieny – na dobrze zarządzanej farmie powinny znajdować się punkty do mycia rąk z ciepłą wodą, mydłem i ręcznikami papierowymi. Warto upewnić się, że dzieci z nich korzystają pod nadzorem dorosłych.
• Nie spożywać niepasteryzowanych produktów prosto z farmy (np. świeżego mleka) oraz nie pić wody ze strumieni czy studni bez uzdatnienia, gdyż mogą być skażone odchodami zwierząt gospodarskich dzikich.

Spełnienie powyższych zaleceń znacząco zmniejsza ryzyko zakażenia Cryptosporidium podczas wizyt na terenach wiejskich. PHW regularnie przypomina o tych środkach, zwłaszcza przed świętami wielkanocnymi, gdy wzrasta zainteresowanie rodzinnymi wycieczkami na farmy. Dla branży spożywczej natomiast kluczowe jest utrzymanie wysokiej czystości wody używanej w produkcji i myciu surowców oraz dokładne monitorowanie dostawców (np. farm mlecznych czy warzywnych), by zapobiec skażeniu produktów oocystami.

Podsumowanie

Zarówno przypadki listeriozy, jak i kryptosporydiozy w 2024 roku pokazały, że bezpieczeństwo żywności i wody pozostaje ogromnym wyzwaniem dla zdrowia publicznego. Listeria jest rzadsza, ale bardzo groźna – zwłaszcza dla najbardziej wrażliwych konsumentów – co uwidoczniły zarówno statystyki śmiertelności (prawie 20% wśród przypadków nieciążowych), jak i tragedie związane z zakażeniami ciążowymi. Cryptosporidium z kolei spowodowało tysiące zachorowań, kilka poważnych ognisk oraz zakłócenia w dostępie do bezpiecznej wody pitnej, choć większość przypadków na szczęście miała łagodniejszy przebieg. Dane UKHSA i PHW podkreślają potrzebę ciągłego monitoringu tych patogenów, szybkiego reagowania na ogniska (wycofywanie produktów, ostrzeżenia wodne, zamykanie obiektów) oraz wzmacniania działań prewencyjnych w całym łańcuchu żywnościowym. Dla specjalistów ds. jakości i bezpieczeństwa żywności oznacza to m.in. konieczność stałego doskonalenia procedur HACCP pod kątem tych zagrożeń, edukacji personelu i konsumentów oraz współpracy z władzami sanitarno-epidemiologicznymi. Wyciągnięte wnioski z 2024 roku – takie jak dodatkowe ostrzeżenia na produktach dla grup ryzyka czy przypomnienie rygoru higieny na farmach – z pewnością przyczynią się do lepszego zabezpieczenia zdrowia publicznego w kolejnych latach

Źródła:

https://www.gov.uk/government/news/latest-data-on-listeriosis

https://www.gov.uk/government/publications/listeria-monocytogenes-surveillance-reports/listeriosis-in-england-and-wales-summary-for-2024

https://phw.nhs.wales/news/update-on-cryptosporidium-cases-linked-to-cowbridge-farm-visits1/