Żywność jako nośnik opornych bakterii? CPE w unijnym łańcuchu żywnościowym

Coraz więcej przypadków bakterii CPE w łańcuchu żywnościowym – nowe dane EFSA z 2025 roku

Bakterie Enterobacterales wytwarzające karbapenemazy (CPE), dotąd głównie kojarzone z zakażeniami szpitalnymi, coraz częściej wykrywane są w środowisku produkcji żywności. Najnowsza opinia naukowa Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), opublikowana w 2025 roku, rzuca nowe światło na ich występowanie i rozprzestrzenianie się w łańcuchu żywnościowym w krajach UE i EFTA. Choć dotąd nie potwierdzono jednoznacznie transmisji tych bakterii z żywności na ludzi, identyczne szczepy CPE wykrywano zarówno u zwierząt, jak i u ludzi, co sugeruje możliwość przenoszenia ich pomiędzy tymi grupami.

Bakterie odporne na ostatnią linię obrony

CPE to bakterie, które produkują enzymy – karbapenemazy – unieczynniające karbapenemy, czyli antybiotyki ostatniej szansy w leczeniu ciężkich zakażeń u ludzi. Wzrost oporności na te leki stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego, ponieważ znacząco ogranicza możliwości terapeutyczne w przypadkach zakażeń wielolekoopornych.

Według EFSA, bakterie CPE wykryto w łańcuchu żywnościowym już w 14 z 30 analizowanych krajów UE i EFTA. Najczęściej były to szczepy Escherichia coli, Enterobacter cloacae, Klebsiella pneumoniae oraz Salmonella Infantis, a dominującym źródłem ich pochodzenia były zwierzęta hodowlane, w tym trzoda chlewna, bydło oraz – w mniejszym stopniu – drób.

Dane z 2025 roku – wzrost liczby wykryć

Opinia naukowa EFSA z 2025 roku to aktualizacja wcześniejszego raportu z 2013 roku i uwzględnia dane zebrane do końca lutego 2025. Z dokumentu wynika, że w ostatnich latach liczba wykryć CPE w żywności i środowisku produkcyjnym wyraźnie wzrosła, zwłaszcza w latach 2021 i 2023, przy czym najwięcej przypadków dotyczyło hodowli trzody i bydła.

Wzrost wykryć dotyczył m.in. genów oporności takich jak blaOXA-48, blaOXA-181 i blaNDM-5. Ich obecność została potwierdzona w różnych typach plazmidów przenoszących geny oporności pomiędzy szczepami bakterii. Analiza wskazuje również na dużą różnorodność klonalną szczepów E. coli oraz obecność wielu mechanizmów horyzontalnego transferu genów oporności.

Luki w nadzorze i potrzebne działania

Choć monitoring oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe u zwierząt gospodarskich jest prowadzony w UE od lat, EFSA zwraca uwagę na liczne braki w danych, zwłaszcza dotyczących produktów z ryb, owoców morza oraz żywności pochodzenia roślinnego. Dane z tych źródeł są wciąż rzadkie, mimo że dostępne badania sugerują również dużą różnorodność szczepów CPE w tych produktach.

Z 30 analizowanych krajów UE/EFTA, jedynie 10 posiada aktualne plany awaryjne dotyczące wykrywania i kontroli CPE. W ramach tych planów najczęściej przewiduje się prowadzenie dochodzeń epidemiologicznych i analiz śledczych (trace-back).

Rekomendacje EFSA

Aby ograniczyć występowanie i dalsze rozprzestrzenianie się CPE w łańcuchu żywnościowym, EFSA zaleca m.in.:

• rozszerzenie zakresu monitorowania na produkty i bakterie dotąd nieuwzględniane w rutynowych analizach (np. ryby, warzywa, Klebsiella),
• udoskonalenie metod wykrywania bakterii oraz typowania molekularnego szczepów,
• prowadzenie ukierunkowanych badań w celu lepszego zrozumienia mechanizmów rozprzestrzeniania się bakterii w całym łańcuchu żywnościowym, w tym również z udziałem pracowników oraz pasz.

Konieczność podejścia One Health

EFSA podkreśla, że skuteczna walka z antybiotykoopornością w żywności wymaga podejścia zintegrowanego – tzw. One Health – które uwzględnia zarówno zdrowie ludzi, jak i zwierząt oraz wpływ środowiska. W ramach tego podejścia niezbędna jest współpraca służb sanitarnych, weterynaryjnych i środowiskowych oraz prowadzenie spójnej polityki prewencyjnej i kontrolnej.

Wnioski

Rosnąca liczba wykryć bakterii CPE w łańcuchu żywnościowym oraz zidentyfikowane przypadki obecności identycznych szczepów u ludzi i zwierząt pokazują, że problem oporności na karbapenemy przestaje być ograniczony do środowiska szpitalnego. Kluczowe staje się wczesne wykrywanie źródeł zakażeń, ścisły nadzór nad przemieszczaniem się opornych szczepów w środowisku produkcji żywności oraz szybka wymiana danych między państwami członkowskimi UE.

Brakuje spójnych i systematycznych działań w zakresie monitorowania bakterii CPE w mniej standardowych źródłach – takich jak ryby, owoce morza czy warzywa – mimo że pojedyncze badania wskazują na ich znaczenie. Ujednolicenie metod detekcji, zwiększenie czułości testów oraz tworzenie wspólnych protokołów analitycznych w całej Europie mogłoby znacznie poprawić skuteczność nadzoru i umożliwić szybszą reakcję w przypadku nowych ognisk oporności.

Utrzymanie wysokiego poziomu bezpieczeństwa żywności wymaga również podniesienia świadomości wśród producentów, inspektorów oraz decydentów, że oporność na antybiotyki w środowisku produkcji żywności to nieodłączny element walki o zdrowie publiczne.

Źródło: EFSA (1) (2)