Zwalczanie oszustw w łańcuchu rolno-spożywczym – raport przeglądowy Komisji Europejskiej

Komisja Europejska opublikowała 31 października 2023 r. sprawozdanie przeglądowe, przedstawiające wyniki projektu Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności (DG SANTE). Projekt przeprowadzono w latach 2020–2022 w celu zgromadzenia informacji na temat adekwatności i skutecznego wdrożenia krajowych rozwiązań w zakresie zwalczania oszustw w całym łańcuchu rolno-spożywczym, zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/625 (zwanego dalej "rozporządzeniem"). Sprawozdanie opiera się na dwóch badaniach pilotażowych przeprowadzonych w Irlandii i Austrii oraz sześciu badaniach informacyjnych przeprowadzonych w Szwecji, Łotwie, Portugalii, Bułgarii, Polsce i Niemczech. Ponadto informacje zebrano w drodze spotkań z właściwymi organami pięciu innych państw członkowskich, seminariów i warsztatów.

Podstawa prawna, zakres zwalczania oszustw w łańcuchu rolno-spożywczym

W art. 9 ust. 2 rozporządzenia zobowiązano państwa członkowskie do organizowania kontroli opartych na analizie ryzyka w celu wykrywania i zwalczania nieuczciwych i wprowadzających w błąd praktyk w całym łańcuchu rolno-spożywczym (we wszystkich obszarach kontroli wymienionych w art. 1 ust. 2). Nie wystarczy już przeprowadzać tradycyjnych kontroli urzędowych, które weryfikują jedynie zgodność z przepisami łańcucha rolno-spożywczego w celu zapewnienia bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt, itp. Państwa członkowskie muszą również zwrócić uwagę na możliwość nadużyć finansowych w tych obszarach kontroli, które mogą, ale nie muszą, mieć wpływ na bezpieczeństwo, ale z pewnością wprowadziłyby konsumenta w błąd i podważyłyby zaufanie do systemów kontroli urzędowych.

Przepisy art. 9 ust. 2 rozporządzenia nie były zawarte w poprzednim akcie o kontrolach urzędowych (rozporządzenie (WE) nr 882/2004).  Z tego powodu Komisja zainicjowała projekt mający na celu wsparcie państw członkowskich w zastanowieniu się nad tym, co pociąga za sobą ten wymóg i jak skutecznie go wdrożyć. Obejmowało to przeprowadzenie badań informacyjnych w sześciu państwach członkowskich w celu zidentyfikowania przykładów dobrych praktyk i omówienia konkretnych wyzwań, przed którymi stanęły już państwa członkowskie w zakresie wdrażania przepisów UE, dotyczących zwalczania nadużyć finansowych.  W niniejszym sprawozdaniu ogólnym uwzględniono również informacje pochodzące z badań pilotażowych przeprowadzonych w dwóch państwach członkowskich, a także informacje uzyskane podczas wymiany informacji z organami innych państw członkowskich.

Wytyczne mające na celu wsparcie wysiłków państw członkowskich

Projekt ten umożliwił służbom Komisji uzyskanie obrazu wdrażania kontroli opartych na analizie ryzyka w celu wykrywania potencjalnych nadużyć finansowych oraz wyzwań, jakie się z nimi wiążą, a także przygotowanie wytycznych mających na celu wsparcie wysiłków państw członkowskich na rzecz wdrożenia przepisów art. 9 ust. 2 rozporządzenia. Wytyczne zostały opublikowane w formie sprawozdania technicznego zatytułowanego "Zwalczanie nieuczciwych i wprowadzających w błąd praktyk w łańcuchu rolno-spożywczym" na następującej stronie internetowej:

https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/JRC131525/JRC131525_01.pdf

Streszczenie powyższego raportu dostępne jest w artykule na stronie foodfakty.pl

Wyzwania dla organów państw członkowskich

W projekcie stwierdzono, że organy państw członkowskich nadal stoją przed kilkoma wyzwaniami podczas przygotowywania i wdrażania ustaleń dotyczących kontroli na podstawie art. 9 ust. 2, w szczególności takich jak:

• nie ma jasnej definicji terminu "oszukańcze i wprowadzające w błąd praktyki" w łańcuchu rolno-spożywczym na szczeblu UE, a w większości przypadków również na szczeblu krajowym
• planowanie kontroli opartych na art. 9 ust. 2 jest złożone
• metody kontroli związane z nadużyciami finansowymi są w niektórych przypadkach zasobochłonne lub wymagają jeszcze opracowania
• istnieje potrzeba zintensyfikowania współpracy między organami egzekwowania prawa i obszarami kontroli

Wszystkie państwa członkowskie objęte badaniami pilotażowymi i informacyjnymi przeprowadziły pewne kontrole w celu wykrycia nieuczciwych i wprowadzających w błąd praktyk w łańcuchu rolno-spożywczym. Ogólnie rzecz biorąc, tam, gdzie istniały kontrole, były one bardziej zaawansowane w obszarze kontroli żywności i bezpieczeństwa żywności niż w innych obszarach kontroli, o których mowa w art. 1 ust. 2.  W czasie realizacji projektu żadne z państw członkowskich nie wdrożyło przepisów art. 9 ust. 2 we wszystkich obszarach kontroli.

Podejście oparte na analizie ryzyka i danych wywiadowczych

Istniejące już kontrole wyraźnie pokazują, że można z powodzeniem wdrożyć podejście oparte na analizie ryzyka do wykrywania nieuczciwych i wprowadzających w błąd praktyk. W projekcie stwierdzono również, że zarówno oparte na analizie ryzyka planowane kontrole na podstawie art. 9 ust. 2, jak i ukierunkowane dochodzenia oparte na danych wywiadowczych ("podejście oparte na danych wywiadowczych") są odpowiednimi instrumentami do zwalczania oszukańczych i wprowadzających w błąd praktyk, które wzajemnie się uzupełniają. Podczas gdy niektóre państwa członkowskie koncentrują się bardziej na podejściu opartym na danych wywiadowczych, inne państwa członkowskie traktują priorytetowo kontrole na podstawie art. 9 ust. 2.

Chociaż działania Agencji Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania (Europol) oraz skoordynowane działania i programy UE nie stanowią kontroli przewidzianych w art. 9 ust. 2 (ponieważ nie są przeprowadzane regularnie i z ustaloną częstotliwością), takie kampanie kontrolne pomagają państwom członkowskim zdobyć doświadczenie w walce z nieuczciwymi i wprowadzającymi w błąd praktykami.

Kontrole, o których mowa w art. 9 ust. 2 wymagają zaplanowanego, ukierunkowanego podejścia, które jest ułatwione dzięki dostępności odpowiednich danych, skutecznym narzędziom analizy danych oraz dostępności metod kontroli akceptowanych przez sądy. Dane kontrolne, w tym wcześniejsze rejestry podmiotów i informacje zgromadzone podczas kampanii kontrolnych, a także informacje udostępniane za pośrednictwem mechanizmów pomocy administracyjnej przewidzianych w art. 102–108 rozporządzenia, są źródłami danych na potrzeby planowania kontroli na podstawie art. 9 ust. 2, które należy uzupełnić o wyszukiwanie informacji z mediów i analizę sytuacji w celu identyfikacji pojawiających się zagrożeń.

Szkolenia pracowników służb kontrolnych

Konieczne jest przeszkolenie wszystkich pracowników służb kontrolnych, aby zwiększyć świadomość na temat nieuczciwych praktyk, pomóc pracownikom w wypełnianiu ich roli w wykrywaniu nadużyć finansowych oraz zapewnić, aby pracownicy kontrolni wiedzieli, jakie kroki należy podjąć, gdy pojawi się podejrzenie nadużycia finansowego. Ponadto inspektorzy, którym powierzono kontrole na podstawie art. 9 ust. 2, mogą wymagać specjalnego szkolenia w celu zapewnienia skutecznego przeprowadzania kontroli.

Współpraca pomiędzy organami ds. zwalczania oszustw żywnościowych i innymi organami ścigania

W większości przypadków walka z nieuczciwymi i wprowadzającymi w błąd praktykami wymaga ścisłej współpracy między różnymi organami egzekwowania prawa, w tym właściwymi organami, i innymi organami ścigania (policją, organami celnymi, organami podatkowymi, prokuraturą) w celu wymiany informacji i doświadczeń oraz koordynacji działań.  Dostęp do wyspecjalizowanych zespołów dochodzeniowych właściwych organów lub policji ds. fałszowania żywności, a także prokuratorów zajmujących się sprawami związanymi z oszustwami rolno-spożywczymi jest zaletą, która może przyczynić się do zwiększenia skuteczności walki z nieuczciwymi i wprowadzającymi w błąd praktykami w łańcuchu rolno-spożywczym.

Korzystanie z Sieci Ostrzegania i Współpracy (ACN)

Wszystkie państwa członkowskie korzystają z Unijnej Sieci Ostrzegania i Współpracy (ACN), która umożliwia organom wymianę informacji lub zwracanie się o wsparcie do organów w innym państwie członkowskim za pośrednictwem specjalnego narzędzia informatycznego (iRASFF). W niektórych przypadkach wystąpiły jednak znaczne opóźnienia w udzielaniu odpowiedzi innym państwom członkowskim, a w innych przypadkach korzystanie z alternatywnych kanałów komunikacji oznaczało, że wyniki dochodzeń nie były rejestrowane w systemie iRASFF, co prowadziło do zmniejszenia skuteczności sieci.

Informacje zwrotne od sądów krajowych i prokuratorów na temat wyników spraw mają ogromne znaczenie, ponieważ pozwalają organom egzekwowania prawa usprawnienie i ukierunkowanie kontroli i dochodzeń w celu uzyskania wyroków skazujących.

Wszystkie państwa członkowskie ułatwiają zgłaszanie przypadków niezgodności (np. skarg składanych przez obywateli lub przedsiębiorstwa) oraz podejmują działania następcze w związku z informacjami sygnalistów, przynajmniej wtedy, gdy dostarczane są wystarczające informacje uzasadniające wszczęcie dochodzenia.

Niewystarczające kary finansowe, wyjątek stanowią Niemcy i Szwecja

W większości państw członkowskich kary i sankcje leżą w gestii sądów w ramach ustawodawstwa krajowego. Nie zawsze gwarantuje to, że zysk ekonomiczny uzyskany przez podmiot gospodarczy w wyniku oszukańczych praktyk jest w wystarczającym stopniu uwzględniany przy nakładaniu sankcji.  Tylko dwa państwa członkowskie objęte badaniem pilotażowym i informacyjnym – Niemcy i Szwecja – wprowadziły środki zgodnie z art. 139 ust. 2 rozporządzenia, które uwzględniają wystarczająco odstraszające kary finansowe.

W sprawozdaniu uwzględniono badanie informacyjne przeprowadzone w Polsce

Niniejszy raport przeglądowy powołuje się m.in. na badania informacyjne przeprowadzone w Polsce w dniach 6-14 września 2021 r. Sprawozdanie z tych działań opublikowano 4 maja 2022 r., a wnioski przedstawiliśmy w tym artykule.

Źródło: https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/d1e9821a-81e1-11ee-99ba-01aa75ed71a1/language-en/format-PDF/source-296405437

Zespół FoodFakty na bieżąco prowadzi monitoring zafałszowań żywności w bazie Probase 360. Klienci bazy codziennie otrzymują alert o produktach zafałszowanych i mogą niezwłocznie podejmować działania prewencyjne oraz korzystać z modułu analitycznego bazy. 

Dowiedz się więcej o Strefie Managera i narzędziach ProBase 360.