Aktualizacja oceny ryzyka niklu w żywności i wodzie pitnej

Komisja Europejska zwróciła się do EFSA o aktualizację swojej poprzedniej opinii w sprawie niklu w żywności i wodzie pitnej, uwzględniając nowe dane dotyczące występowania, zaktualizowane wytyczne dotyczące dawki referencyjnej (BMD) oraz nowo dostępne informacje naukowe.

Nikiel w żywności i wodzie pitnej

Nikiel w czystej postaci jest twardym, srebrzystobiałym metalem, który wraz z jego związkami występuje naturalnie w skorupie ziemskiej. Zrzut niklu do środowiska następuje zarówno w wyniku działań naturalnych, jak i antropogenicznych (np. erupcje wulkanów, pył wywiewany przez wiatr, pożary lasów, wydobycie, wytapianie, produkcja, spalanie paliw kopalnych, spalanie odpadów itp.). Nikiel jest odporny na korozję i ciepło, jest wytrzymały i twardy oraz jest często stosowany w stopach, a najczęściej w stali nierdzewnej ze względu na swoje właściwości fizyko-chemiczne. Nikiel jest szeroko rozpowszechniony w przyrodzie i występuje w: wodzie, glebie, roślinach i zwierzętach. Związki niklu są klasyfikowane przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) jako rakotwórcze dla ludzi (Grupa 1), natomiast nikiel i stopy niklu zostały sklasyfikowane jako potencjalnie rakotwórcze dla ludzi (Grupa 2B).

Narażenie na nikiel dla ogólnej populacji niepalących pochodzi głównie z pożywienia i w mniejszym stopniu poprzez wodę pitną. Dieta bogata w produkty wysokobłonnikowe (płatki owsiane, mąka pełnoziarnista) oraz warzywa, szczególnie te liściaste tj. szpinak, sałata, zawiera duże ilości tego pierwiastka. Ważny jest również proces przygotowania produktów do spożycia. Owoce i warzywa należy myć dokładnie, by zmniejszyć ilość niklu pochodzącego z nawozów czy pestycydów. Obróbki termicznej dokonujemy w garnkach, które nie posiadają w składzie niklu.

Uważa się, że narażenie na nikiel poprzez wdychanie otaczającego powietrza ma jedynie niewielki wpływ na ogólne narażenie. Obecnie nie ma przepisów UE dotyczących maksymalnych poziomów niklu w żywności. W przypadku wody pitnej norma dla wody pitnej na poziomie 20 µg/l dla niklu jest określona w dyrektywie Rady 98/83/WE. WHO ustaliła tolerowane dzienne pobranie (TDI) na poziomie 11 µg niklu/kg masy ciała i na tej podstawie wyprowadziła orientacyjną wartość dla wody pitnej wynoszącą 70 µg niklu/l. Panel naukowy EFSA ds. produktów dietetycznych, żywienia i alergii stwierdził, że nie jest możliwe ustalenie tolerowanego górnego poziomu spożycia niklu z pożywienia.

Aktualizacja oceny ryzyka

Komisja Europejska zwróciła się do EFSA o aktualizację swojej poprzedniej opinii w sprawie niklu w żywności i wodzie pitnej, uwzględniając nowe dane dotyczące występowania, zaktualizowane wytyczne dotyczące dawki referencyjnej (BMD) oraz nowo dostępne informacje naukowe.

Do obliczenia przewlekłego i ostrego narażenia pokarmowego wykorzystano ponad 47 000 wyników analitycznych dotyczących występowania niklu. Zwiększona częstość występowania strat po implantacji u szczurów została zidentyfikowana jako krytyczny wpływ na charakterystykę ryzyka przewlekłej ekspozycji doustnej i BMDL 101,3 mg Ni/kg masy ciała (mc) dziennie wybrano jako punkt odniesienia dla ustalenia tolerowanego dziennego pobrania (TDI) na poziomie 13 μg/kg mc. Egzematyczne zaostrzenia skórne wywołane u ludzi uczulonych na nikiel, stan znany jako układowe kontaktowe zapalenie skóry, został zidentyfikowany jako krytyczny efekt dla charakterystyki ryzyka ostrej ekspozycji doustnej. Nie można było wyliczyć BMDL, w związku z czym za punkt odniesienia przyjęto najniższy obserwowany poziom szkodliwych skutków wynoszący 4,3 μg Ni/kg mc. Zastosowano podejście z marginesem ekspozycji (MOE) i uznano, że MOE wynoszący 30 lub więcej wskazuje na niewielkie zagrożenie dla zdrowia. Średnia przewlekła ekspozycja na dolną granicę (LB) / górną granicę (UB) była poniżej lub na poziomie TDI. 95. percentyl przewlekłego narażenia na LB / UB z dietą był poniżej TDI u nastolatków i we wszystkich grupach wiekowych dorosłych, ale generalnie przekraczał TDI u małych dzieci i dzieci, a także u niemowląt w niektórych badaniach. Może to budzić obawy zdrowotne w tych młodych grupach wiekowych. Wartości MOE dla średniego ostrego narażenia na UB w diecie i dla 95. percentyla UB budzą obawy zdrowotne u osób uczulonych na nikiel. Wartości MOE dla ostrego scenariusza dotyczącego spożycia szklanki wody na pusty żołądek nie budzą obaw zdrowotnych.

Rekomendacje

• Potrzebne są dalsze informacje na temat biodostępności niklu w jamie ustnej u ludzi wg różnych schematów dawkowania (tj. na czczo, po jedzeniu), aby zmniejszyć niepewność w ocenach ostrego i przewlekłego ryzyka.
• Zaleca się przeprowadzenie nowych badań z większą liczbą osób uczulonych na nikiel oraz uwzględnienie różnych trybów dozowania i poziomów dawek, aby umożliwić lepszą charakterystykę reakcji na dawkę i ułatwić podejście oparte na BMD. Takie badania stanowiłyby podstawę bardziej precyzyjnej oceny ryzyka w zakresie reakcji skórnych i reakcji u osób uczulonych na nikiel przez żywność i wodę pitną.
• Niezbędne są informacje na temat potencjalnego występowania nanocząsteczek niklu w żywności i wodzie pitnej.

Źródło: EFSA