Od 2030 roku opakowania z tworzyw sztucznych będą musiały w określonym procencie powstawać z recyklatu pochodzącego z recyklingu odpadów postkonsumenckich. Dzisiejsze zdolności w zakresie zbiórki, sortowania i recyklingu odpadów w Europie nie pozwoliłyby zaspokoić prognozowanego zapotrzebowania na surowiec. Co musi się więc zmienić?

Efekty opublikowanego 22 stycznia unijnego Rozporządzenia o Opakowaniach i Odpadach Opakowaniowych – PPWR (Packaging and Packaging Waste Regulation) analizuje organizacja CEFLEX skupiająca europejskie firmy i organizacje reprezentujące cały łańcuch wartości w dziedzinie opakowań elastycznych. Jej przedstawiciele - James Marshall, End Markets Lead i Matt Georges, Data Modelling Lead przedstawili wyniki najnowszych badań podczas webinaru dla polskich firm opakowaniowych, spożywczych i recyklingowych zorganizowanego przez Natureef – polskie stowarzyszenie będące aktywnym członkiem CEFLEX.

Jak wzrośnie popyt na PCR?

PPWR rozgranicza opakowania na przeznaczone do kontaktu z produktami wrażliwymi (np. żywnością lub kosmetykami) i takie, które takiego kontaktu mieć nie będą. Dla pierwszej kategorii określony w legislacji udział recyklatów PCR (postkonsumenckich – w odróżnieniu od PIR – powstających podczas procesów produkcyjnych) do 2030 roku to 10 proc. W tej drugiej – 35 proc. Eksperci CEFLEX zakładają trzy bazowe scenariusze rozwoju popytu na PCR. W środkowym pod względem rozwoju popytu na PCR wzrost ten wynosi 1 proc. rocznie. Z szacunków organizacji wynika, że w 2030 roku łączny popyt na PCR z PE, PP i PO w krajach EU + 3 wynosić będzie szacunkowo 8,4 mln ton. Z tego około 6,5 mln ton dotyczyć będzie PP i PE nieprzeznaczonych do kontaktu z produktami wrażliwymi. Z tego wolumenu 54 proc. przypadać będzie na opakowania. Dla porównania, w 2022 roku popyt na PCR dla aplikacji opakowaniowych i nie opakowaniowych wyniósł w skali kontynentu ok. 5 mln ton.

- Trzeba będzie wziąć pod uwagę, że PCR będzie przedmiotem zainteresowania również innych branż, niezainteresowanych spełnieniem wymogów jakościowych dla opakowań. Warto mieć tego świadomość, szczególnie prowadząc firmę, która będzie miała obowiązek zapewnienia 35-procentowej zawartości PCR w opakowaniu. W tym przypadku problemem może być fakt, że duża część dostępnego surowca nie będzie odpowiadała wysokim wymogom jakościowym stawianym przed opakowaniami – zwraca uwagę James Marshall.

Około 720 tys. ton postkonsumenckich recyklatów rocznie potrzebować będą firmy produkujące opakowania przeznaczone do kontaktu z produktami wrażliwymi w 2030 roku. Pozostałe 1,2 mln ton to mieszane poliolefiny wykorzystywane do produkcji produktów, które potrzebują mniej wymagających jakościowo tworzyw.

Moce recyklingu muszą szybko wzrosnąć

Z analiz CEFLEX wynika, że zapotrzebowanie na elastyczny PCR jest tym mniejszy, im niższa jakość recyklatu, a PCR najwyższej jakości wykorzystywany jest w mieszankach będących surowcem dla wszystkich aplikacji, nawet takich jak ciemne produkty o dużej grubości. Jakość gwarantująca pożądane cechy takie jak przezroczystość i czystość chemiczna, zależy od surowca, z którego powstanie recyklat. A surowiec to nic innego jak odpady z tworzyw (w tym zużyte opakowania), które są odpowiednio zebrane, posegregowane i przetworzone.

Na pytanie o to, jakie zdolności do recyklingu będą potrzebne w Europie, aby spełnić wymogi w zakresie stosowania recyklatów w opakowaniach mających kontakt z produktami wrażliwymi (przypomnijmy - 10 proc. zgodnie z zapisami PPWR w 2030 roku) i niemającymi takiego kontaktu (35 proc.), a jednocześnie aby spełnić cele recyklingu zapisane w rozporządzeniu (55 proc. opakowań z tworzyw ma być ponownie przetwarzanych) odpowiada realizowany przez CEFLEX projekt Mobius. Model badający europejski system recyklingu opakowań został opracowany przy wsparciu naukowców z Uniwersytetu w Gandawie w Belgii.

Szacowana łączna zdolność przetwórcza w 2030 roku dla tworzyw sztucznych w związku z obowiązkową zawartością recyklatów to 2,2 do 4,3 mln ton dla recyklingu mechanicznego dla opakowań giętkich (dzisiaj to 2,4 mln ton) i 1,3 do 2,9 mln ton dla opakowań sztywnych (dzisiaj to 1,5 mln ton). W przypadku recyklingu chemicznego we wszystkich scenariuszach startujemy z dzisiejszego poziomu poniżej 100 tys. ton do odpowiednio - 600 tys. do 1,2 mln ton dla opakowań giętkich i od 0,8 do 1,5 mln ton dla opakowań sztywnych. Wniosek: w Europie mogą być potrzebne moce przerobowe w zakresie chemicznego recyklingu na poziomie 2 mln ton. Oznacza to konieczność zwiększenia potencjału produkcyjnego od 50 proc. do 100 proc. w skali kontynentu.

Zdaniem Matta Georgesa to niełatwe, ale osiągalne zadanie. O wiele większym wyzwaniem będzie spełnienie celów recyklingu określonych w PPWR, według których 55 proc. odpadów z tworzyw ma być poddawane recyklingowi od 2035 roku: - Potrzebne do tego będą moce produkcyjne w zakresie recyklingu mechanicznego na poziomie 5,5-9,1 mln ton dla opakowań elastycznych i 4,2 do 7,0 mln ton dla opakowań sztywnych. Oznacza to, że europejskie moce przetwórcze będą musiały się potroić w ciągu pięciu lat – zwraca uwagę dodając, że poziomy recyklingu chemicznego nie zmienią się znacząco po osiągnięciu 10% zawartości materiałów pochodzących z recyklingu w opakowaniach przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Wynika to z faktu, że recykling chemiczny jest na tyle drogi, że będzie wykorzystywany jedynie do tego, aby wypełnić minimalne, nałożone prawem obowiązki, czyli aby zapewnić wymagany poziom zawartości recyklatów w opakowaniach do żywności.

Proste przeliczenie pokazuje, że aby osiągnąć poziom recyklingu na poziomie 55 proc., trzeba zbierać 82 proc. odpadów plastikowych, z tego 82 proc. sortować, a z tej ilości 82 proc. przetwarzać. Będzie to wymagać transformacji w zakresie selektywnej zbiórki elastycznych opakowań z tworzyw w całej Europie, której poziom mocno różni się pomiędzy poszczególnymi krajami (CEFLEX szacuje, że wynosi on między 20% a 45%). Istotny będzie wzrost w obszarze zakresie mechanicznej i fizycznych zdolności recyklingu. Szanse na spełnienie wymogów w zakresie zawartości recyklatów w opakowaniach i celów recyklingu PPWR nieco spadną również wtedy, gdy uwzględnimy wymagania dotyczące zmniejszenia ilości i zapewnienia wielorazowego użytku opakowań transportowych zapisane w dyrektywie PPWR. Mogą się one bowiem przełożyć nawet na 40-proc. redukcję produkcji folii stretch i folii termokurczliwej.

Skąd wziąć więcej PCR?

Co można zrobić, aby w skali kontynentu mieć dostęp do surowców i aby moce przetwórcze odpowiadały wymogom prawnym w dziedzinie ilości używanego recyklatu?

- Projektujmy opakowania w sposób, który optymalizuje każdy etap sortowania, recyklingu i produkcji recyklatów wyższej jakości. Wytyczne w tym zakresie znaleźć można w naszym przewodniku „Designing for a Circular Economy” – odpowiada James Marshall. Jego zdaniem odpowiedzią mogą być też nowe technologie recyklingu. Testowane są technologie sortowania odpadów, aby zwiększyć skuteczność tego procesu. W katalogu rozwiązań proponowanych przez CEFLEX znajduje się również przyspieszenie i uregulowanie statusu recyklingu chemicznego w UE, co pozwoli na szybsze obniżenie cen. Obecnie nie jest on jasno wskazany jako metoda pozwalająca wliczać uzyskany w ten sposób recyklat do masy opakowań. Potrzebne są też jasne, spójne i transparentne zasady ustanawiania wysokości kosztów związanych z funkcjonowaniem rozszerzonej odpowiedzialności producenta oraz niwelowanie luk i postęp w zbieraniu odpadów – zbiórka ta powinna być bardziej efektywna.

Przewodniki, webinary i spotkania z ekspertami

Polskie firmy świadome wyzwań związanych z wprowadzeniem opakowań zawierających recyklat pokonsumencki chcą podejmować działania oparte na danych dostarczanych m.in. przez CEFLEX. Ułatwia im to oferta stowarzyszenia Natureef, które zrzesza ok. 60 polskich, wiodących producentów żywności, opakowań i przedstawicieli branży recyklingowej. Jednym z jej elementów jest seria webinarów udziałem ekspertów z dziedziny technologii, prawa i rynku, w których uczestniczyli przedstawiciele firm z całego kraju.

- Wiemy, że pierwszym krokiem do uzyskania dobrej jakości recyklatów jest projektowanie opakowań nadających się do recyklingu. Dlatego przygotowaliśmy przewodnik "Projektowanie opakowań przydatnych do recyklingu", a także organizujemy spotkania z recyklerami i sortowniami w ramach Grupy Technologicznej – mówi Jaśmina Solecka, prezes stowarzyszenia Natureef.

Natureef pomaga też firmom kompleksowo przygotować się do spełnienia wymogów zapisanych w PPWR. To kilku etapowy proces wymagający znajomości przepisów i wiedzy technologicznej. Jak przebiega, tłumaczy Jaśmina Solecka: - W przystosowaniu firmy do wymagań PPWR pomoże zdobywanie i aktualizowanie wiedzy na ten temat. W oparciu o nią należy opracować plan dostosowania firmy do tych wymogów z jasno określonymi celami i harmonogramem, z uwzględnieniem kosztów, technologii oraz wymagań regulacyjnych. Kolejny krok to wewnętrzny audyt opakowań i technologii. W jakim stopniu spełniają one nowe wymogi? Nieodzowna będzie również współpraca z odbiorcami produktów i dostawcami surowców. Czy są gotowi na zmiany? Kolejny etap to testowanie nowych rozwiązań. Warto tu współpracować z ekspertami, jednostkami badawczymi i wewnętrznym zespołem R&D, aby tworzyć i weryfikować nowe opakowania zgodne z PPWR. Następnie przychodzi czas na analizę inwestycji i optymalizację procesów produkcyjnych. Pamiętać należy, że PPWR to proces, a nie jednorazowa zmiana. Jego regulacje i wymagania będą ewoluować, dlatego trzeba regularnie monitorować stan przepisów, aby skutecznie wprowadzań zmiany zgodne z bieżącymi wymaganiami.

Z myślą o firmach, które wprowadzają zmiany związane z dostosowaniem do PPWR, Natureef przygotował pakiet materiałów i informacji, w tym m.in. przewodnik o wymaganiach rozporządzenia PPWR. Więcej szczegółów na ten temat znaleźć można na stronie stowarzyszenia poświęconej PPWR: https://natureef.pl/ppwr/