Zdarza się, że podczas wyrywkowej kontroli żywności wykrywana jest w niej śladowa ilość środków ochrony roślin - mówimy wtedy o pozostałościach środków ochrony roślin. Dlaczego tak się dzieje?

Środki ochrony roślin to grupa pestycydów stosowanych w rolnictwie do zwalczania chorób, szkodników i chwastów. Są nazywane fitofarmaceutykami lub lekami dla roślin. Rolnicy muszą przestrzegać zasad Dobrej Praktyki Rolniczej (DPR) i integrowanej ochrony roślin, której podstawą jest stosowanie środków ochrony roślin w jak najmniejszych ilościach i tylko wtedy, gdy jest to konieczne. Natomiast środki ochrony roślin są dopuszczone do stosowania tylko wtedy, gdy podczas niezależnej oceny ryzyka wykonanej przez ekspertów zostanie potwierdzone, że przy prawidłowym zastosowaniu produktu pozostałości środka ochrony roślin nie powodują zagrożenia  - m.in. dla konsumentów.

Każdy środek ochrony roślin ma określony czas w którym ulega rozkładowi. Dlatego dla każdego środka ustala się okres karencji – czas jaki musi upłynąć od wykonania oprysku do zbioru plonów aby preparat zdążył ulec biodegradacji. W przypadku nieprawidłowego zastosowania środka ochrony roślin, np. zastosowania zbyt dużej dawki lub w przypadku wystąpienia nietypowych warunków pogodowych, czas degradacji może się wydłużyć. W konsekwencji w żywności mogą znajdować się pewne ilości środków ochrony roślin czyli pozostałości środków ochrony roślin.

 Czy jest się czego bać?  Zawartość ewentualnych pozostałości jest regulowana za pomocą najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP, ang. MRL). Ten parametr jest ustalany przez EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) na podstawie właściwości toksykologicznych danej substancji czynnej (badania laboratoryjne), realnych poziomów pozostałości wykrywanych w plonach po prawidłowym zastosowaniu substancji (badania polowe) oraz zwyczajów żywieniowych (jak wygląda dieta przeciętnego Europejczyka). Ustalając MRL, EFSA bierze pod uwagę scenariusz tzw. „najgorszego przypadku”, który zakłada bardzo wysokie, ale jeszcze realistyczne spożycie danego produktu.

MRL są ogłaszane w formie aktów prawnych – Rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady, które są dostępne na stronie internetowej Komisji Europejskiej.  Nie są to granice bezpieczeństwa produktu, a raczej normy handlowe których przekroczenie sprawia że dany produkt spożywczy staje się nielegalny. Przekroczenie NDP nie oznacza bowiem automatycznie że produkt jest szkodliwy. Dzieje się tak ponieważ dopuszczalne poziomy pozostałości są co najmniej 100 razy mniejsze niż parametr NOAEL, czyli  maksymalna dawka substancji która nie powoduje występowania negatywnych efektów dla zdrowia.

Jak wyglądałoby przyjęcie współczynnika bezpieczeństwa o wartości 100 w ruchu drogowym? Standardowo przy prędkości 120 km/h aby uniknąć zderzenia z poprzedzającym samochodem, konieczne jest zachowanie odstępu 60 m. Jeśli przyjmiemy współczynnik bezpieczeństwa o wartości 100, przy prędkości 120 km/h musimy zachować odstęp 6000 m od do poprzedzającego samochodu. Ten przykład wyraźnie pokazuje, że normy dotyczące dopuszczalnych poziomów pozostałości są ustalane tak, aby dawki nawet kilkaset razy wyższe niż określone w przepisach, były dla naszych organizmów bezpieczne nawet przy codziennym spożyciu.

Autor: dr Joanna Gałązka, Polskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin

Więcej informacji na temat pozostałości środków ochrony roślin do pobrania:

STOSOWANIE ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN A BEZPIECZEŃSTWO ŻYWNOŚCI