Podsumowanie raportu EFSA dotyczącego oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w bakteriach zoonotycznych i wskaźnikowych (2022–2023)

Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe (ang. Antimicrobial Resistance - AMR) jest jednym z najpoważniejszych wyzwań zdrowotnych współczesnego świata. Stanowi zagrożenie zarówno dla ludzi, jak i zwierząt, a jej rozprzestrzenianie się ma bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo żywności i zdrowie publiczne. Opublikowany przez EFSA i ECDC raport za lata 2022–2023 przedstawia analizę poziomu oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w bakteriach izolowanych od ludzi, zwierząt oraz z produktów spożywczych. Wyniki te są szczególnie istotne dla sektora spożywczego, ponieważ ukazują wpływ stosowania antybiotyków w hodowli zwierząt na rozwój i rozprzestrzenianie się opornych szczepów.

Jaką rolę pełni EFSA i ECDC w monitorowaniu AMR?

EFSA koncentruje się na analizie danych pochodzących od zwierząt hodowlanych oraz produktów spożywczych, natomiast ECDC monitoruje przypadki zakażeń u ludzi. Współpraca tych dwóch instytucji pozwala na kompleksowe podejście do problemu AMR, uwzględniając zarówno źródła oporności, jak i jej wpływ na zdrowie publiczne. EFSA i ECDC gromadzą dane z krajów członkowskich Unii Europejskiej oraz niektórych państw spoza UE.

W jaki sposób są zbierane dane i jakie są ograniczenia takiej analizy?

Jednym z kluczowych elementów monitoringu jest analiza próbek pochodzących z uboju zwierząt gospodarskich oraz przetworzonych produktów mięsnych. Pobierane są także próbki kału od zwierząt hodowlanych oraz izolaty bakterii od pacjentów zakażonych patogenami takimi jak Salmonella czy Campylobacter. Wszystkie izolaty poddawane są testom wrażliwości na antybiotyki, co pozwala określić poziomy oporności oraz śledzić długoterminowe trendy. Mimo że system monitorowania jest dobrze rozwinięty, istnieją pewne ograniczenia. Po pierwsze, niektóre kraje mogą stosować nieco odmienne metody zbierania próbek, co może wpływać na porównywalność danych. Po drugie, monitorowane bakterie to tylko wybrane patogeny i wskaźnikowe drobnoustroje, co oznacza, że rzeczywisty poziom oporności może być jeszcze bardziej złożony. Po trzecie, wciąż brakuje pełnej integracji danych z zakresu stosowania antybiotyków w rolnictwie i medycynie, co mogłoby pomóc w lepszym zrozumieniu mechanizmów powstawania i rozprzestrzeniania się oporności.

Główne wnioski płynące z raportu

1. Oporność w bakteriach Salmonella spp.
   Wykazano wysoką i utrzymującą się oporność na powszechnie stosowane antybiotyki w weterynarii oraz w medycynie ludzkiej. Oporność na antybiotyki z grupy fluorochinolonów i cefalosporyn III generacji (kluczowych w leczeniu infekcji u ludzi) wciąż stanowi wyzwanie, choć zaobserwowano pewne oznaki stabilizacji. Występowanie wielolekoopornych szczepów Salmonella jest szczególnie niepokojące.
2. Campylobacter – zagrożenie dla zdrowia publicznego
   Campylobacter jejuni i Campylobacter coli to jedne z głównych patogenów przenoszonych przez żywność. Raport wykazał wysoki poziom oporności na fluorochinolony (np. cyprofloksacynę), co ogranicza możliwości leczenia zakażeń u ludzi. Występowanie wielolekoopornych szczepów Campylobacter nasila się w różnych krajach UE, co sugeruje potrzebę dalszego monitorowania i działań prewencyjnych.
3. Oporność Escherichia coli
   Oporność w E. coli wykazuje silne powiązanie między konsumpcją antybiotyków w produkcji zwierzęcej a opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe u ludzi. Szczególnie niepokojąca jest rosnąca obecność bakterii produkujących β-laktamazy o rozszerzonym spektrum (ESBL) i AmpC, co zmniejsza skuteczność antybiotykoterapii w medycynie ludzkiej.
4. Wzrost występowania bakterii opornych na karbapenemy
   Po raz pierwszy w Europie wykryto w próbkach od zwierząt gospodarskich szczepy E. coli jednocześnie zawierające dwa geny kodujące oporność na karbapenemy (blaOXA-181 i blaNDM-5). To odkrycie jest alarmujące, ponieważ karbapenemy są uznawane za leki ostatniej szansy w leczeniu ciężkich zakażeń u ludzi.
5. Zmiany w tendencjach oporności
   Raport wskazuje na stabilizację oporności w niektórych przypadkach, ale także na wzrost oporności na niektóre kluczowe antybiotyki. Istotnym trendem jest rosnąca oporność na cyprofloksacynę u C. jejuni i C. coli wśród zwierząt hodowlanych i ludzi, co sugeruje przenoszenie się szczepów międzygatunkowych.

Zalecenia

Raport EFSA podkreśla narastające wyzwania związane z antybiotykoopornością oraz jej wpływ na bezpieczeństwo żywności i zdrowie publiczne. Wyniki raportu mają poważne konsekwencje dla przemysłu spożywczego. Producenci żywności muszą zwrócić szczególną uwagę na ograniczenie stosowania antybiotyków w hodowli zwierząt oraz wdrożenie skuteczniejszych środków prewencyjnych. Należy skupić się na poprawie warunków sanitarnych, stosowaniu szczepionek oraz wdrażaniu alternatywnych metod leczenia infekcji zwierząt.

Konieczne jest także wzmocnienie nadzoru nad opornością na antybiotyki oraz zwiększenie kontroli jakości w zakładach przetwórczych. Współpraca z instytucjami takimi jak EFSA i ECDC pomoże w tworzeniu skutecznych strategii ograniczania zagrożeń związanych z AMR. Tylko zintegrowane działania na poziomie europejskim mogą skutecznie zahamować rozprzestrzenianie się oporności na antybiotyki.

Źródło: https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2025.9237