Zafałszowania żywności w Unii Europejskiej – raport za rok 2018

129 miliardów złotych strat rocznie

Złożoność globalnego łańcucha żywnościowego i ciągłe dążenie do obniżania cen produktów spożywczych sprawiają, że pokusa fałszowania żywności w celu maksymalizacji zysku jest bardzo duża. W wyniku nieuczciwych praktyk światowy przemysł spożywczy traci rocznie około 30 miliardów euro (129 miliardów złotych), co przyczynia się do zaburzenia prawidłowego funkcjonowania rynku żywności. Zafałszowania produktów mogą ponadto stanowić poważne zagrożenie zdrowotne. Prowadzi to do utraty wiarygodności przez organy państwowe, generuje straty finansowe dla firm spożywczych i podważa zaufanie konsumentów do całego łańcucha żywnościowego. W przypadku Unii Europejskiej tworzy to swoisty paradoks, jako że dostępna w krajach Wspólnoty żywność jest bezpieczniejsza niż kiedykolwiek, jednak obywatele UE nie ufają w autentyczność kupowanych produktów. Z tego powodu Unia Europejska postanowiła zaktualizować system kontroli łańcucha rolno-spożywczego, a dzięki temu poprawić wiarygodności branży w oczach konsumentów i zwiększyć skuteczność działań ukierunkowanych na zwalczanie nieuczciwych praktyk. W tym celu w 2013 r. powołano Europejską Sieć ds. Zafałszowań Żywności (ang. European Union Food Fraud Network, FNN).

Zafałszowania w 2018 r.

Państwa należące do FNN wymieniają między sobą informacje dotyczące potencjalnego łamania prawa w łańcuchu żywnościowym za pośrednictwem Systemu Pomocy i Współpracy Administracyjnej (ang. Administrative Assitance and Cooperation System, AAC), który funkcjonuje od 2015 r. Zaprezentowane poniżej dane pochodzą z rocznego raportu Komisji Europejskiej dotyczącego przypadków zgłoszonych w 2018 r. w ramach Systemu Pomocy i Współpracy Administracyjnej w zakresie Zafałszowań Żywności (AAC-FF).

Rysunek 1. Zgłoszenia do AAC-FF w 2018 r. przez państwa członkowskie FNN i Komisję Europejską

Łącznie zarejestrowano w tym okresie 234 zgłoszenia. Jak obrazuje Rysunek 1, najwięcej zafałszowań zgłoszono w Niemczech (58), we Francji (32) i w Belgii (23). Komisja Europejska zgłosiła 33 przypadki, natomiast w Polsce odnotowano w 2018 r. jedno zgłoszenie.

Wykres 1. Liczba zgłoszeń do AAC-FF w latach 2016-2018

Jak pokazują dane za ostatnie 3 lata, liczba zgłoszeń do systemu AAC-FF stale rośnie (Wykres 1). Od roku 2016 odsetek zarejestrowanych przypadków zafałszowań wzrósł o 49%.

Wykres 2. 10 kategorii produktów najczęściej zgłaszanych do AAC-FF w 2018 r.

Jak wynika z Wykresu 2, najwięcej zgłoszonych zafałszowań w ubiegłym roku dotyczyło ryb i produktów rybnych (19,2% wszystkich zgłoszeń), mięsa i produktów mięsnych (innych niż drób) (17,5% wszystkich zgłoszeń) oraz tłuszczów i olejów (12,4% wszystkich zgłoszeń).

Wykres 3. Rodzaj zafałszowań żywności zgłoszonych do AAC-FF w 2018 r.

Jeśli chodzi o rodzaj zafałszowań, w przeważającej mierze dotyczyły one wprowadzających w błąd informacji na etykiecie, natomiast najmniej zgłoszeń związanych było z naruszeniem praw własności intelektualnej (Wykres 3).

Wykres 4. Rodzaj zafałszowań w kategorii ryb i produktów rybnych zgłoszonych do AAC-FF w 2018 r.

W przypadku ryb i produktów rybnych zafałszowania najczęściej polegały na umieszczeniu nieprawdziwych informacji na etykiecie (33%), zmianie składu produktu (30%) bądź poddaniu go niedozwolonej obróbce (30%) (Wykres 4). Produkty mięsne natomiast fałszowano głównie poprzez manipulowanie lub podrabianie dokumentacji (39%) oraz nierzetelne etykietowanie (34%) (Wykres 5). Tłuszcze i oleje oraz napoje alkoholowe były przede wszystkim nieuczciwie oznakowane (odpowiednio 59% i 45%) lub nielegalnie modyfikowano ich skład (odpowiednio 18% i 26%) (Wykresy 6 i 7). Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku żywności dietetycznej, suplementów i produktów wzbogacanych – w tej kategorii 58% zgłoszeń dotyczyło etykietowania, a 19% ingerencji w skład produktów (Wykres 8).

Wykres 5. Rodzaj zafałszowań w kategorii mięsa i produktów pochodnych (innych niż drób) zgłoszonych do AAC-FF w 2018 r.

Wykres 6. Rodzaj zafałszowań w kategorii tłuszczów i olejów zgłoszonych do AAC-FF w 2018 r.

Wykres 7. Rodzaj zafałszowań w kategorii napojów alkoholowych zgłoszonych do AAC-FF w 2018 r. 

 Wykres 8. Rodzaj zafałszowań w kategorii żywności dietetycznej, suplementów i produktów wzbogacanych zgłoszonych do AAC-FF w 2018 r.

Międzynarodowe akcje

Na prośbę jednego lub więcej państw członkowskich FFN bądź z inicjatywy własnej Komisja Europejska może prowadzić skoordynowane działania mające na celu zwalczanie fałszowania żywności. Polegając na systemie AAC Komisja podjęła w 2018 r. pięć szeroko zakrojonych akcji dotyczących podejrzanych o zafałszowanie produktów. Największym echem odbiły się dwie z nich – związane ze sprzedażą oliwy z oliwek extra virgin z domieszką rafinowanej oliwy z oliwek oraz wprowadzeniem do obrotu tuńczyka przeznaczonego na konserwy jako świeżej ryby, dodatkowo barwionej w celu ukrycia rzeczywistego koloru. W obydwu przypadkach międzynarodowe działania pod kierunkiem Komisji Europejskiej przyniosły oczekiwane rezultaty. Znaczna część zafałszowanych produktów została skonfiskowana, zidentyfikowano podmioty prowadzące nieuczciwe praktyki i zatrzymano podejrzanych o udział w nielegalnym procederze.

Źródła:

• https://ec.europa.eu/food/sites/food/files/safety/docs/food-fraud_network_activity_report_2018.pdf