Czy możliwe jest zapobieganie nowotworom lub nawet ich leczenie metodami dietetycznymi?

Nowotwory złośliwe stoją na drugim miejscu pod względem przyczyn śmierci w USA [1] i w Polsce [2] (w Polsce odpowiadają za mniej więcej 20% zgonów), a podobne dane obserwuje się w pozostałych krajach rozwiniętych. Istnieje wiele czynników mających wpływ na zachorowanie na nowotwór, m.in. palenie tytoniu, zakażenia przenoszone drogą płciową czy też niewłaściwa dieta. W niniejszym artykule skupiam się na aspektach dietetycznych. Szacuje się, że niewłaściwa dieta, nadwaga, alkohol i brak wysiłku fizycznego są odpowiedzialne za niemal 16% zgonów z powodu nowotworów w USA [3].

Badania naukowe – wnioski i zalecenia

Wnioski, jakimi dysponujemy dzięki dostępnym badaniom naukowym są następujące [3]:

– należy dbać o zachowywanie prawidłowej masy ciała, ponieważ nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko zachorowania na raka: piersi, jelita grubego, endometrium, nerki, wątroby, trzustki, prostaty, żołądka i przełyku;

– należy całkowicie wyeliminować alkohol z diety, ponieważ jego spożywanie zwiększa ryzyko zachorowania na raka: piersi, jelita grubego, wątroby, jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku;

– należy całkowicie wyeliminować z diety mięso tzw. przetworzone (czyli takie, które zostało poddane np. peklowaniu, soleniu, wędzeniu, fermentacji i in., należą tu m.in. kiełbasy, wędliny, szynki, parówki, boczek i in.); należy unikać spożywania tzw. mięsa czerwonego (nieprzetworzone mięso z większości ssaków z wyłączeniem królika oraz mięso z kaczki; definicje mięsa czerwonego są często rozbieżne); spożywanie obu tych rodzajów mięs zwiększa ryzyko zachorowania na: raka jelita grubego, raka żołądka (szczególnie jeśli mięso jest poddawane smażeniu, grillowaniu itp.);

– należy opierać dietę na produktach pochodzenia roślinnego (spożywać dużo warzyw i owoców), spożywać produkty zbożowe pełnoziarniste w miejsce niepełnoziarnistych, minimalizować spożywanie produktów pochodzenia zwierzęcego, unikać cukru; udowodniono, że diety posiadające wszystkie te właściwości (np. dieta śródziemnomorska) zmniejszają ryzyko zachorowania na: raka piersi i raka jelita grubego;

– należy unikać jedzenia i picia produktów gorących (powyżej 65 °C), ponieważ dostępne dane wskazują na to, wysoka temperatura zwiększa ryzyko zachorowania na raka przełyku;

– dieta zawierająca dużo beta-karotenu (marchewka, szpinak, jarmuż i wiele innych) spożywana przez osoby palące papierosy zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuca; należy zaprzestać palenia papierosów!

Powyższe zalecenia mają niski stopień niepewności i można uznać je za prawdziwe. W następnej kolejności wymienię zalecenia o wyższym stopniu niepewności, a więc należy je traktować jako prawdopodobne, ale niekoniecznie prawdziwe [3]:

– wiele wskazuje na to, że nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko zachorowania na raka pęcherzyka żółciowego, tarczycy i jajnika;

– wiele wskazuje na to, że alkohol zwiększa ryzyko zachorowania na raka żołądka;

– wiele wskazuje na to, że dieta bogata w nabiał o wysokiej zawartości wapnia zmniejsza ryzyko zachorowania na raka piersi oraz jelita grubego, ale zwiększa ryzyko zachorowania na raka prostaty!

– wiele wskazuje na to, że niedobór witaminy D wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka jelita grubego; nie wiadomo, czy jest to relacja przyczynowo-skutkowa czy tylko korelacja losowa;

– wiele wskazuje na to, że dieta o niskiej zawartości cukru zmniejsza ryzyko zachorowania na raka endometrium;

– wiele wskazuje na to, że spożywanie ryb zmniejsza ryzyko zachorowania na raka wątroby;

– wiele wskazuje na to, że dieta oparta na warzywach i owocach zmniejsza ryzyko zachorowania na raka płuca, jamy ustnej, gardła, przełyku i żołądka;

– wiele wskazuje na to, że spożywanie mięsa czerwonego i mięsa przetworzonego zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuca;

– wiele wskazuje na to, że spożywanie mięsa czerwonego, mięsa przetworzonego i tłuszczów nasyconych (niezależnie od ich źródła w diecie) zwiększa ryzyko zachorowania na raka trzustki;

– wiele wskazuje na to, że picie słodkich napojów zwiększa ryzyko zachorowania na raka trzustki.

Pozostałe aspekty

Warto omówić niektóre pozostałe tematy, na których skupili się autorzy zaleceń [3, 4]:

– akrylamid – powstaje podczas obróbki termicznej niektórych potraw, np. smażeniu ziemniaków; jest traktowany jako prawdopodobny kancerogen, natomiast w badaniach nie udało się tego potwierdzić;

– antyoksydanty (przeciwutleniacze) – są traktowane (szczególnie przez marketing) jako substancje chroniące przed rozwojem nowotworów, natomiast badania tego nie potwierdzają;

– arsen – wszechobecny półmetal o potwierdzonym działaniu rakotwórczym, zwiększa ryzyko raka płuca, pęcherza moczowego i skóry; znajduje się w wodzie pitnej, owocach morza, grzybach, drobiu, ryżu i wielu innych; nie da się go wyeliminować z diety, można jedynie monitorować jego zawartość;

– kawa – jej spożywanie najprawdopodobniej nie ma wpływu na ryzyko nowotworowe (wiele jest na ten temat badań sprzecznych ze sobą);

– organizmy modyfikowane genetycznie – ich spożywanie nie ma wpływu na ryzyko onkologiczne;

– dieta bezglutenowa – u osób z celiakią jej stosowanie jest traktowane jako główna metoda leczenia; zmniejsza ona u tych chorych ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory przewodu pokarmowego; u osób bez celiakii nie ma żadnego wpływu na ryzyko nowotworowe;

– produkty napromieniane w procesie produkcji i pakowania – nie stwierdzono, by ich spożywanie wiązało się ze zwiększonym ryzykiem nowotworów;

– diety oczyszczające – nie mają związku z ryzykiem nowotworowym;

– kuchenka mikrofalowa – nie zwiększa ryzyka nowotworów o ile jedzenie podgrzewa się w naczyniach szklanych lub ceramicznych;

– używanie patelni pokrytych teflonem – nie stwierdzono, by zwiększało to ryzyko nowotworowe;

– słodziki – nie zwiększają ryzyka nowotworowego;

– cukier – sam w sobie nie zwiększa ryzyka nowotworowego (ale otyłość, do której prowadzi już tak!)

– produkty sojowe – nie mają związku z ryzykiem nowotworowym;

– pestycydy (np. malation, glifosat) – mają prawdopodobne działanie rakotwórcze; jednakże ich zawartość na owocach i warzywach jest tak mała, że korzyści z ich spożywania przewyższają potencjalne ryzyko; warzywa i owoce warto myć przed spożyciem;

– suplementy diety, w tym preparaty witaminowe – nie chronią przed wystąpieniem nowotworów (nie licząc suplementów beta-karotenu, które zwiększają ryzyko raka płuca u osób palących papierosy).

Czy da się leczyć nowotwory dzięki zastosowaniu właściwej diety?

W zasadzie nie. Nie istnieją metody tzw. leczenia przyczynowego, które opierałyby się na zaleceniach dietetycznych. Postępowanie dietetyczne jest natomiast zalecane na każdym etapie choroby nowotworowej z innego powodu – choroba u większości doprowadza do niedożywienia i wyniszczenia [5]. Ponadto, odpowiednia dieta jest przykładowo niezbędnym elementem żywienia pacjentów przygotowywanych do przeszczepienia szpiku.

Warto zwrócić uwagę na to, że zalecenia dietetyczne u chorych na nowotwory będą nieco inne od zaleceń dla populacji ogólnej – dla przykładu, nie ma potrzeby ograniczania spożywania mięsa czerwonego o ile tylko smakuje ono choremu (zawiera dużo białka, i krótkoterminowo przyczynia się do poprawy stanu odżywienia). Dieta u chorego musi być dostosowana do jego potrzeb: inną dietę stosuje się w celu walki z zaparciami, inną w celu pomocy w walce z wymiotami, a jeszcze inną w przypadku bolesnego zapalenia jamy ustnej. Do kategorii absolutnych bzdur będących jednocześnie zagrożeniem dla zdrowia publicznego należałoby zaklasyfikować zalecanie diet głodowych celem „zagłodzenia nowotworu” [5]. Prawdą jest, że nowotwory do wzrostu potrzebują glukozy, natomiast nie żywią się one wyłącznie glukozą. Po drugie, zaprzestanie przyjmowania glukozy nie powoduje, że pozbawiamy organizmu glukozy – nasze komórki potrafią wytwarzać ją z dostępnych źródeł niewęglowodanowych (proces ten nazywamy glukoneogenezą).

Podsumowanie

Jak widać powyżej, wiele jest powiązań między tematami dietetycznymi a tematami onkologicznymi. Część z zaleceń z pewnością ulegnie w przyszłości znacznym zmianom w zależności od wyników badań, które są i będą prowadzone. Czytelników zainteresowanych tematem odsyłam do źródeł wiarygodnych: cdc.gov, who.int, cancer.org, cancer.gov, pto.med.pl, esmo.org. Wiarygodne pozycje książkowe to wyłącznie takie, które są dedykowane do profesjonalistów z dziedzin medycyny, biologii lub dietetyki i które posiadają liczne grono autorów. Proszę uważać na książki, artykuły i blogi pisane przez pojedyncze osoby, w stylu „Zagłodziłem raka. Zrób to i ty.” albo „Każdy z nas ma w lodówce lek na raka.” (powyższe tytuły wymyśliłem, nie inspirowałem się konkretnymi artykułami). Osobom zainteresowanym tematem polecam weryfikację pozyskanych informacji w kilku różnych źródłach oraz analizowanie metodyki uzyskiwania wniosków. W dzisiejszych czasach każdy może napisać cokolwiek, jednak fałszywe informacje rozprzestrzeniają się między ludźmi w zastraszającym tempie.

Bibliografia

[1] https://www.cdc.gov/nchs/fastats/leading-causes-of-death.htm, data dostępu: 02.01.2023.

[2] https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5746/10/3/1/umieralnumi_i_zgony_wedlug_przyczyn_w_2021_roku.pdf, data dostępu: 02.01.2023.

[3] https://acsjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.3322/caac.21591, data dostępu: 02.01.2023.

[4] https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/hp-prevention-overview-pdq, data dostępu: 02.01.2023.

[5] J. Webster-Gandy, A. Madden, M. Holdsworth, Oxford Handbook of Nutrition and Dietetics, Oxford University Press, 2006.

Niniejszy tekst powstał jako rezultat konferencji współorganizowanej przez EIT Food i prezentującej obszary rozwoju innowacyjnych rozwiązań w branży żyw-nościowej i biotechnologicznej, które mogą mieć zastosowanie w profilaktyce i wsparciu terapii chorób nowotworowych. EIT Food jest wspierany przez Euro-pejski Instytut Innowacji i Technologii – instytucję Unii Europejskiej.

ZOBACZ PEŁEN RAPORT: 

DIETA A PROFILAKTYKA I WSPOMAGANIE LECZENIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH: FAKTY, MITY I PERSPEKTYWY