Żywieniowa profilaktyka nowotworów – fakty, mity i kontrowersje

Choroby nowotworowe to jedna z głównych przyczyn zgonów na całym świecie i jednocześnie jedno z największych wyzwań zdrowia publicznego. Nowotwory były przyczyną prawie 10 mln zgonów w 2020 r., a liczba nowo zdiagnozowanych przypadków może wzrastać. Obecnie szacuje się, że nawet połowie zachorowań na nowotwory można byłoby zapobiec gdyby ludzie stosowali się do zaleceń związanych ze zdrowym stylem życia [1]. W profilaktyce nowotworowej z żywieniowego punktu widzenia znaczenie mają przede wszystkim masa ciała oraz dieta.

Masa ciała

O otyłości mówi się obecnie jako o jednej z epidemii dotykającej współczesne społeczeństwo. Światowe trendy dotyczące wskaźników masy ciała pokazują, że szczególnie szybko tyją kobiety i dzieci, co może stanowić szczególne zagrożenie dla zdrowia przyszłych pokoleń. Otyłość jest problemem złożonym i zaproponowanie skutecznego rozwiązania na poziomie populacji wciąż pozostaje obiektem badań naukowców na całym świecie. Warto jednak zwrócić uwagę, że nadwaga i otyłość mają również znaczenie z punktu widzenia ryzyka rozwoju chorób nowotworowych. Obecnie wiadomo, że nadwaga i otyłość niosą ze sobą liczne implikacje zdrowotne, wśród których wymienia się zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu w różnych lokalizacjach. Mocne dowody naukowe potwierdziły, że otyłość zwiększa ryzyko rozwoju co najmniej 12 rodzajów nowotworów: jamy ustnej, gardła i krtani; przełyku; piersi; żołądka; wątroby; trzustki; jelita grubego; pęcherzyka żółciowego; nerki; jajnika; endometrium; gruczołu krokowego [2]. Ponadto otyłość prawdopodobnie zwiększa również ryzyko rozwoju nowotworów tarczycy, szpiczaka mnogiego czy oponiaków [3]. Według Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem otyłość może stać się wiodącym czynnikiem rozwoju chorób nowotworowych.

Wokół nadwagi i otyłości pojawiło się w ostatnim czasie wiele mitów, które utrudniają wprowadzanie zdrowych zachowań w społeczeństwie. Co więcej, kontrowersji nie zabrakło również w świecie nauki. Nieprawidłowo zaprojektowane badania naukowe, prowadzące do tendencyjnych wyników w pewnym czasie sugerowały, że nadwaga i otyłość mają charakter ochronny i wydłużają życie pacjentów onkologicznych. Biorąc jednak pod uwagę wszystkie dostępne dowody naukowe, rozważając ich jakość i całościowy wpływ nadwagi i otyłości na zdrowie wnioski te zostały jednoznacznie uznane za błędne [4].

Wiadomo obecnie, że problem nadmiernej masy ciała jest złożony i zależy od więcej niż jednego czynnika. Na wzrost odsetka osób z nadwagą i otyłością wpływa między innymi infrastruktura otoczenia, zasoby finansowe, a w pewnym stopniu podłoże genetyczne. Dodatkowo marketing i reklama produktów spożywczych wpływające na nadmierną podaż kalorii w diecie, są kolejnymi czynnikami poza zasięgiem wpływu jednostki, a wymagające raczej interwencji na poziomie populacyjnym [5].

Otyłość i nadwaga są również przedmiotem dyskusji społecznych z powodu stygmatyzacji osób cierpiących z powodu nadmiernej masy ciała. Stygmatyzacja i dyskryminacja społeczna szczególnie dotkliwie wpływają na wrażliwe grupy społeczne, na przykład młode kobiety i dzieci. Liczne badania potwierdziły, że osoby z nadwagą lub otyłością mają większe ryzyko wystąpienia zaburzeń nastroju i depresji. Ponadto częściej bywają przedmiotem żartów i negatywnych komentarzy. Jakkolwiek dyskryminowanie dowolnej grupy społecznej, postrzeganie osób otyłych jako leniwych, gorszych i pomijanie tej grupy w wybranych aspektach życia społecznego nigdy nie powinno mieć miejsca, tak promowanie otyłości i pomijanie jej szkodliwego wpływu na zdrowie jest drugą skrajnością stanowiącą zagrożenie dla całego społeczeństwa.

Dieta

Dieta ma znaczący wpływ na ryzyko zachorowania na nowotwór. Co więcej można w tym przypadku mówić o wpływie protekcyjnym i zwiększającym ryzyko w zależności od wybranych zachowań żywieniowych. W oparciu o mocne dowody naukowe należy zwrócić uwagę przede wszystkim na gęstość energetyczną diety. Nadwyżka kaloryczna, czyli dieta bogata w cukier i tłuszcz sprzyjają nadwadze i otyłości, która z kolei odpowiada za ponad 12 rodzajów nowotworów [6]. Warto pamiętać, że do potwierdzonych czynników żywieniowych zwiększających ryzyko zachorowania na nowotwór należy przetworzone i czerwone mięso, przy czym mięso przetworzone to grupa pierwsza według klasyfikacji IARC (rakotwórcze dla ludzi), a mięso czerwone to grupa 2a (prawdopodobnie rakotwórcze dla ludzi). Wśród czynników żywieniowych zwiększających ryzyko rozwoju nowotworu wymienia się obecnie również spożycie mniej niż 2 porcji nabiału dziennie, spożycie poniżej 300 g warzyw dziennie, spożycie poniżej 300 g owoców dziennie czy dzienne spożycie błonnika poniżej 25 gramów [7].

Największe mity związane z dietą i ryzykiem nowotworów powstały w związku z istnieniem licznych suplementów diety. Obecnie dostępne mocny dowody naukowe potwierdzają, że stosowanie suplementów nie wpływa na ryzyko zachorowania na nowotwór. Warto również pamiętać, że choroby nowotworowe to grupa różnorodnych chorób, zróżnicowanych pod względem patomechanizmów i zaburzeń metabolicznych przez co stosowanie wybranych suplementów może dodatkowo wpływać niekorzystnie na indywidualne ryzyko rozwoju choroby [8].

Przedmiotem ożywionych dyskusji była również kawa. Dostępne obecnie dowody naukowe nie potwierdziły, aby spożycie kawy wpływało na zwiększenie ryzyka zachorowania na nowotwór. Co więcej, okazało się, że napój ten może zmniejszać ryzyko zachorowania na między innymi nowotwór wątroby czy endometrium [9].

Kolejnym ciekawym i bardzo medialnym tematem w kontekście profilaktyki nowotworów jest tzw. ,,super żywność” lub ,,super foods”. Warto jednoznacznie podkreślić, że obecnie brak jest dowodów naukowych potwierdzających, aby konkretny rodzaj żywności znacząco zmniejszał ryzyko zachorowania na nowotwór [10]. Pomocne tutaj jest zrozumienie, że proces patologiczny prowadzący do rozwoju nowotworu to ciąg wielu zaburzeń, a sama jednostka chorobowa może znacząco różnić się w zależności od lokalizacji. Na tej podstawie łatwo zgodzić się z twierdzeniem, że jeden produkt lub wybrana substancja nie wpłynie na całościowe ryzyko rozwinięcia się nowotworu u pacjenta. Właśnie z tego powodu tak bardzo podkreślana jest rola szeroko rozumianego stylu życia, ale także rola odpowiednich i regularnych badań profilaktycznych czy też szczepień ochronnych.

Od czasu do czasu w literaturze pojawiają się także doniesienia na temat diety o działaniu przeciwnowotworowym. Temat diety ketogenicznej, postu przerywanego, diety alkalicznej czy innych jest nadal przedmiotem badań, jednak dostępne obecnie mocne dowody naukowe nie potwierdziły, ich działania ochronnego. Obecnie wskazuje się, że dieta sprzyjająca zmniejszeniu ryzyka zachorowania na nowotwór powinna przede wszystkim obejmować szeroki zakres produktów spożywczych, uwzględniać odpowiednią podaż warzyw, owoców, błonnika pokarmowego oraz unikanie produktów klasyfikowanych jako kancerogenne [11].

Bibliografia

[1] Ferlay J, Ervik M, Lam F, Colombet M, Mery L, Piñeros M, Znaor A, Soerjomataram I, Bray F (2020). Global Cancer Observatory: Cancer Today. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer. Available from: https://gco.iarc.fr/today (dostęp dnia: 19 grudnia 2022).

[2] Lauby-Secretan B, Scoccianti C, Loomis D, Grosse Y, Bianchini F, Straif K; International Agency for Research on Cancer Handbook Working Group. Body Fatness and Cancer--Viewpoint of the IARC Working Group. N Engl J Med. 2016 Aug 25;375(8):794-8. doi: 10.1056/NEJMsr1606602. PMID: 27557308; PMCID: PMC6754861.

[3] WCRF, Interactive Matrix on Cancer Risk, https://www.wcrf.org/diet-activity-and-cancer/interactive-cancer-risk-matrix/ dostęp dnia 19.12.2022.

[4] Strulov Shachar S, Williams GR. The Obesity Paradox in Cancer-Moving Beyond BMI. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2017 Jan;26(1):13-16. doi: 10.1158/1055-9965.EPI-16-0439. PMID: 28069727; PMCID: PMC5830139.

[5] Brown, K.F., Rumgay, H., Dunlop, C. et al. The fraction of cancer attributable to modifiable risk factors in England, Wales, Scotland, Northern Ireland, and the United Kingdom in 2015. Br J Cancer 118, 1130–1141 (2018). https://doi.org/10.1038/s41416-018-0029-6

[6] Papadimitriou N, Markozannes G, Kanellopoulou A, Critselis E, Alhardan S, Karafousia V, Kasimis JC, Katsaraki C, Papadopoulou A, Zografou M, Lopez DS, Chan DSM, Kyrgiou M, Ntzani E, Cross AJ, Marrone MT, Platz EA, Gunter MJ, Tsilidis KK. An umbrella review of the evidence associating diet and cancer risk at 11 anatomical sites. Nat Commun. 2021 Jul 28;12(1):4579. doi: 10.1038/s41467-021-24861-8. PMID: 34321471; PMCID: PMC8319326.

[7] Aune D, Giovannucci E, Boffetta P, Fadnes LT, Keum N, Norat T, Greenwood DC, Riboli E, Vatten LJ, Tonstad S. Fruit and vegetable intake and the risk of cardiovascular disease, total cancer and all-cause mortality-a systematic review and dose-response meta-analysis of prospective studies. Int J Epidemiol. 2017 Jun 1;46(3):1029-1056. doi: 10.1093/ije/dyw319. PMID: 28338764; PMCID: PMC5837313.

[8] Schwingshackl L, Boeing H, Stelmach-Mardas M, Gottschald M, Dietrich S, Hoffmann G, Chaimani A. Dietary Supplements and Risk of Cause-Specific Death, Cardiovascular Disease, and Cancer: A Systematic Review and Meta-Analysis of Primary Prevention Trials. Adv Nutr. 2017 Jan 17;8(1):27-39. doi: 10.3945/an.116.013516. PMID: 28096125; PMCID: PMC5227980.

[9] Zhao LG, Li ZY, Feng GS, Ji XW, Tan YT, Li HL, Gunter MJ, Xiang YB. Coffee drinking and cancer risk: an umbrella review of meta-analyses of observational studies. BMC Cancer. 2020 Feb 5;20(1):101. doi: 10.1186/s12885-020-6561-9. PMID: 32024485; PMCID: PMC7003434.

[10] American Institute for Cancer Research. 2021. The search for that perfect cancer-fighting super-foods. (dostęp z dnia 19.12.2022) https://www.aicr.org/resources/blog/the-search-for-that-perfect-cancer-fighting-superfood/

[11] World Health Organization. Nutrition and Food Safety. 2014. Global Nutrition Targets on 2025. Policy brief series.

Niniejszy tekst powstał jako rezultat konferencji współorganizowanej przez EIT Food i prezentującej obszary rozwoju innowacyjnych rozwiązań w branży żyw-nościowej i biotechnologicznej, które mogą mieć zastosowanie w profilaktyce i wsparciu terapii chorób nowotworowych. EIT Food jest wspierany przez Euro-pejski Instytut Innowacji i Technologii – instytucję Unii Europejskiej.

ZOBACZ PEŁEN RAPORT: 

DIETA A PROFILAKTYKA I WSPOMAGANIE LECZENIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH: FAKTY, MITY I PERSPEKTYWY