Żywność funkcjonalna dostosowana do potrzeb pacjentów chorych na nowotwory

Żywność funkcjonalna to żywność, która poza podstawowym działaniem odżywczym wywiera określony korzystny wpływ na jedną lub więcej docelowych funkcji organizmu, czego efektem jest poprawa stanu zdrowia i samopoczucia lub zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób. Opracowując nowy produkt funkcjonalny musimy pamiętać, dla kogo go projektujemy i jakie potrzeby ma zaspokoić.

W przypadku pacjentów chorych na raka należy pamiętać, że mają oni szczególne potrzeby żywieniowe. Pacjenci onkologiczni są grupą najbardziej narażoną na wystąpienie niedożywienia i należy mieć na uwadze, że nieodpowiedni stan odżywienia pogarsza skuteczność leczenia przeciwnowotworowego, co może skutkować większą częstością występowania działań niepożądanych, wydłużeniem czasu rekonwalescencji, obniżeniem jakości życia, zwiększoną częstością występowania infekcji, utrudnionym gojeniem się ran, a w dłuższej perspektywie zwiększonym prawdopodobieństwem zgonu.

Pacjenci onkologiczni zagrożeni niedożywieniem powinni stosować się do zaleceń żywieniowych, które uwzględniają ich potrzeby. Stosowanie zasad dobrego odżywiania w tej grupie pacjentów można wesprzeć poprzez opracowanie specjalnych receptur i gotowych produktów funkcjonalnych, które zaspokoją ich potrzeby.

Żywność funkcjonalna

„Żywność można uznać za funkcjonalną, jeżeli w sposób zadowalający wykazano, że poza odpowiednim działaniem odżywczym wywiera korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji docelowych organizmu w sposób, który ma znaczenie dla poprawy stanu zdrowia i samopoczucia lub zmniejszenia ryzyka wystąpienia danej choroby. Żywność funkcjonalna musi pozostać żywnością i musi wykazywać swoje działanie w ilościach, których spożycia w normalnych warunkach można oczekiwać w ramach diety: nie jest to tabletka ani kapsułka, lecz część standardowego sposobu odżywiania się”.

Żywność funkcjonalna może obejmować produkty pełnowartościowe, wzbogacone, ulepszone lub zmienione. Może również obejmować żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, żywność specjalnego przeznaczenia dietetycznego. Jednak produkty, które w Unii Europejskiej nazywane są żywnością funkcjonalną, muszą przede wszystkim spełniać wymogi rozporządzenia 1924/2006 w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności.

Potrzeby pacjentów

Ponadto, opracowując nowy produkt funkcjonalny, należy pamiętać, dla kogo jest on opracowywany i jakie potrzeby ma zaspokajać.

Gdy przyjrzymy się definicji innowacji, zauważymy, jak dużą rolę odgrywa w niej konsument. Innowacja – jest to „przekształcenie pomysłu w rozwiązanie, które stanowi wartość dodaną z punktu widzenia konsumenta” albo „realna, znacząca propozycja, taka jak produkt, usługa, proces lub doświadczenie z realnym modelem biznesowym, które są postrzegane jako nowa i została zaakceptowana przez konsumentów”.

Widzimy, że pacjent jako konsument odgrywa ważną rolę w procesie opracowywania innowacji ukierunkowanych na jego potrzeby. W przypadku pacjentów chorych na raka musimy pamiętać, że mają oni szczególne potrzeby żywieniowe.

Pacjenci onkologiczni są grupą najbardziej zagrożoną niedożywieniem. W przypadku niektórych chorób długotrwała utrata masy ciała może prowadzić do wyniszczenia organizmu, które określa się jako wyniszczenie spowodowane długotrwałą i niezamierzoną utratą masy ciała. Przy wyniszczeniu organizmu występują poważne zaburzenia odżywiania związane z zaburzonym wchłanianiem składników odżywczych i problemami z przyjmowaniem pokarmów stałych.

Większość pacjentów chorych na raka jest niedożywiona już w momencie postawienia diagnozy. Niedożywienie może wystąpić u 80% pacjentów z chorobami onkologicznymi. Należy pamiętać, że nieodpowiedni stan odżywienia pogarsza skuteczność leczenia przeciwnowotworowego, co może skutkować większą częstością występowania działań niepożądanych, wydłużeniem czasu rekonwalescencji, obniżeniem jakości życia, zwiększoną częstością infekcji, utrudnionym gojeniem się ran, a w dłuższej perspektywie zwiększonym prawdopodobieństwem zgonu.

Z drugiej strony, prawidłowe odżywianie może wspomóc proces leczenia. Pacjenci onkologiczni zagrożeni niedożywieniem powinni stosować się do zaleceń żywieniowych, które uwzględniają ich potrzeby.

Zalecenia żywieniowe do stosowania w chorobach nowotworowych, przeznaczone dla pacjentów, ich rodzin i opiekunów

Chciałabym odnieść się do najnowszego stanowiska Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk dotyczących zaleceń żywieniowych w chorobie nowotworowej dla pacjentów, ich rodzin i opiekunów. Zgodnie z nimi pacjent powinien spożywać posiłki regularnie i z odpowiednią częstotliwością, których wartość odżywcza odpowiada tolerancji i potrzebom organizmu, a także powinien różnicować jadłospis i spożywać żywność wysokiej jakości i o niskim stopniu przetworzenia. Podczas leczenia raka pacjent powinien spożywać posiłki od 4–5 do 8–10 razy dziennie, w małych odstępach czasu.

Im mniejsze są porcje, tym posiłki powinny być bardziej skoncentrowane pod względem energii i zawartości składników odżywczych, zwłaszcza białka. Dodatkowo osoby z obniżoną masą ciała, wskazującą na niedożywienie, powinny dążyć do zwiększenia masy ciała, zwłaszcza masy mięśniowej, oraz kontrolować masę ciała i skład ciała.

Produkty przeznaczone do codziennego spożycia

Pacjent powinien codziennie spożywać produkty, które stanowią dobre źródło wysokiej jakości białka, produkty zawierające różne substancje wzmacniające i/lub substancje biologicznie czynne. Należy jednak pamiętać, że działanie ochronne substancji aktywnych, zwłaszcza antyoksydantów, może być skierowane na komórki nowotworowe i w ten sposób zmniejsza skuteczność leczenia. W przypadku napojów pacjenci powinni pić więcej niegazowanej, mineralnej wody lub dobrej jakości wody z kranu, która umożliwi szybsze i skuteczniejsze wydalanie z moczem m.in. pozostałości substancji stosowanych w terapii przeciwnowotworowej.

Zindywidualizowana dieta

Dobór diety powinien być zindywidualizowany: musimy pamiętać o potrzebach i preferencjach pacjenta oraz potrzebach organizmu. Dieta powinna zależeć od stanu odżywienia pacjenta, samopoczucia i ogólnego stanu zdrowia, a także od jego preferencji żywieniowych. Przy ustalaniu diety bardzo ważne są również informacje o rodzaju nowotworu, jego leczeniu, lokalizacji guzów i występowaniu skutków ubocznych.

Przykładem zindywidualizowanego podejścia do pacjenta przy układaniu diety jest m.in. dieta lekkostrawna wdrożona po operacji przewodu pokarmowego. Innym przykładem jest eliminacja mlecznych napojów fermentowanych i serów dojrzewających z diety pacjentów z rozpoznaniem chłoniaka i białaczki. Nowotwory górnego odcinka przewodu pokarmowego mogą wymagać zmiany konsystencji diety na bardziej płynną. Ograniczenie spożycia tłuszczów w diecie będzie wymagane u pacjentów z nowotworami trzustki i wątroby.

Regularne przyjmowanie leków i radioterapia powodują upośledzone wydzielanie śliny, co z kolei wpływa na zaburzone odbieranie bodźców, powodując osłabienie odczuwania smaku, a to z kolei może być przyczyną ograniczonego przyjmowania pokarmów w wyniku braku apetytu.

Oprócz zaburzeń smaku i zapachu, u pacjentów po chemioterapii i radioterapii mogą wystąpić również zmiany zapalne błon śluzowych przewodu pokarmowego, bóle przewodu pokarmowego, biegunka, trudności w przełykaniu, nudności, wymioty, a także zaburzenia trawienia i wchłaniania.

Dieta eliminacyjna

Dla tej grupy pacjentów zaleca się również stosowanie diety eliminacyjnej. Wśród produktów, które należy ograniczyć lub wyeliminować, znajdują się: produkty z dodatkiem cukrów prostych, produkty mocno solone i marynowane, mięsa smażone, grillowane, wędzone, peklowane i konserwowane, sery podpuszczkowe, pleśniowe i wędzone, tłuszcze zwierzęce (w tym tłuste mięsa), nasycone tłuszcze roślinne (np. tłuszcz palmowy), żywność typu fast food (np. hamburgery, frytki), mocna herbata i kawa. Zabronione jest palenie wyrobów tytoniowych i spożywanie napojów alkoholowych.

Przedstawione na infografice produkty powinny zostać ograniczone lub wyeliminowane z diety pacjentów chorych na raka, ponieważ zawierają związki chemiczne, które mogą pobudzać wzrost guza lub przyspieszać jego rozwój.

Wsparcie specjalistów

Pacjent powinien skorzystać z porady lekarza specjalisty lub dietetyka prowadzącego jego leczenie. Wszelkie alternatywne diety czy stosowanie suplementów diety należy skonsultować z lekarzem i/lub dietetykiem. Pacjent powinien stosować się do zaleceń lekarza, jeżeli zalecił on leczenie żywieniowe (dojelitowe lub pozajelitowe). Wskazane jest włączenie do codziennego planu dnia pacjenta ulubionej formy aktywności fizycznej, która byłaby dostosowana do jego bieżących możliwości, jak również kontaktów z bliskimi, które mogą wspomóc leczenie pacjenta.

Wnioski

Stosowanie zasad dobrego odżywiania w tej grupie pacjentów można uzupełnić poprzez opracowanie dedykowanych przepisów i gotowych produktów funkcjonalnych, które zaspokoją ich potrzeby.

Produkty funkcjonalne wspierające dietę osób z chorobą nowotworową powinny mieć postać małych, skoncentrowanych porcji posiłków o odpowiedniej konsystencji. Powinny one stanowić dobre źródło wysokiej jakości białka z substancjami wzbogacającymi (np. witaminy, minerały, białka, wielonienasycone kwasy tłuszczowe) oraz ze związkami biologicznie aktywnymi (np. błonnik pokarmowy, karotenoidy, polifenole, beta-glukany, bakterie fermentacji mlekowej). Powinny zawierać łatwo przyswajalne składniki, a także nie zawierać dodatku cukru, tłuszczów zwierzęcych, nasyconych tłuszczów roślinnych i być dostosowane do preferencji pacjentów i być dla nich atrakcyjne sensorycznie.

Bibliografia

[1] Diplock A.T., Aggett P.J., Ashwell M., Bornet F., Fern E.B. & Roberfroid M.B. Scientific concepts of functional foods in Europe: consensus document. British Journal of Nutrition 81, 1999 Suppl. 1, S1–S27.

[2] Dudkiewicz A, Grzelak T. Preferencje żywieniowe pacjentów z jadłowstrętem psychicznym i chorych z nowotworem złośliwym a zalecenia względem leczenia dietetycznego u osób niedożywionych. Med Og Nauk Zdr. 2021; 27(2): 175–181.

[3] Friedrich M. i wsp., 2022, Stanowisko Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk w sprawie zaleceń żywieniowych w chorobie nowotworowej dla pacjentów, ich rodzin i opiekunów, Standardy Medyczne/Pediatria 2022, T. 19.

[4] Idea to Value. What is innovation? 26 experts share their innovation definition. https://www.ideatovalue.com/inno/nickskillicorn/2016/03/innovation-15-experts-share-innovation-definition/

[5] Jeon S., Kim Y., Min S., Song M., Son S., & Lee S. Taste sensitivity of elderly people is associated with quality of life and inadequate dietary intake. Nutrients, 2021, 13(5).

[6] Kłęk S., & Kapała A. Nutritional treatment. Via Medica In Hematologia, 2018, 9(4), 285–296.

[7] Michalak P., Polak-Szlósarczyk P., Dyduch-Dudek W., Zarzecka-Francica E., Styrna M., Czekaj Ł. and Zarzecka J. Oral Health of Elderly People in Institutionalized Care and Three-Month Rehabilitation Programme in Southern Poland: A Case-Control Study. Int. J. Environ. Res. Public Health, 2022, 19, 4994.

[8] Position of the American Dietetic Association: Functional Foods, Journal of the American Dietetic Association, 2009, 109(4), 735-746.

[9] Rozporządzenie (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności, Dz.U. L 404, 30.12.2006, p. 9–25.

Niniejszy tekst powstał jako rezultat konferencji współorganizowanej przez EIT Food i prezentującej obszary rozwoju innowacyjnych rozwiązań w branży żyw-nościowej i biotechnologicznej, które mogą mieć zastosowanie w profilaktyce i wsparciu terapii chorób nowotworowych. EIT Food jest wspierany przez Euro-pejski Instytut Innowacji i Technologii – instytucję Unii Europejskiej.

ZOBACZ PEŁEN RAPORT: 

DIETA A PROFILAKTYKA I WSPOMAGANIE LECZENIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH: FAKTY, MITY I PERSPEKTYWY