Do 25 lutego br. firmy powinny złożyć pierwszą informację o wysokości opłaty cukrowej. Ten nowy obowiązek wynika z ustawy o zdrowiu publicznym[1] i dotyczy wybranych kategorii środków spożywczych zawierających dodatek cukru, substancji słodzących, tauryny lub kofeiny.

Już w zeszłym roku wiele firm podjęło inicjatywy w celu uniknięcia lub obniżenia tej opłaty. Jednym z realizowanych pomysłów jest zmiana kategorii produktu na taką, która została uwzględniona w ustawie jako wyjątek i nie podlega opłacie bez względu na skład. Przykładem takiego działania jest wprowadzanie do obrotu syropów jako suplementów diety. Dotyczy to m.in. syropów cukrowych przeznaczonych do przygotowania napojów.

Jeszcze do niedawna część tych produktów była wprowadzana do obrotu jako zwykła żywność lub żywność wzbogacana ze względu na dodatek witamin i składników mineralnych. Jeśli syrop spełnia wymagania dla suplementów diety określone w przepisach zmiana kategorii teoretycznie jest możliwa. Powinna ją poprzedzać analiza zgodności uwzględniająca skład, oznakowanie i przeznaczenie produktu. W wielu przypadkach podstawą problemu związanego z określeniem kategorii środka spożywczego nie są przepisy, lecz ocena produktu, w której pominięto ważne elementy.

Suplement diety został zdefiniowany w ustawie o bezpieczeństwa żywności i żywienia (art. 3 ust. 3 pkt 39[i]) i oznacza środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie, w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego.

Cechą odróżniającą suplement diety od innych kategorii żywności jest m.in. przeznaczenie (uzupełnienie normalnej diety), skład (skoncentrowane źródło składników odżywczych lub innych substancji) lub postać (umożliwiająca dawkowanie, np. kapsułki, kropelki, syropy, tabletki do żucia, itp.). Wysoka zawartość cukru w suplemencie diety, który co do zasady ma służyć zdrowiu (poprzez uzupełnienie spożycia określonych substancji o działaniu odżywczym lub innym fizjologicznym), może mieć istotne znaczenie w sprawie uznania produktu za zgodny z wymogami.

To, które cechy produktu będą podlegały ocenie dotyczącej zmiany kwalifikacji zależy od konkretnego przypadku. Poza zgodnością z każdym elementem definicji suplementu diety, produkt musi spełnić szczegółowe wymagania dotyczące składu, oznakowania, kryteriów czystości, a także opakowania. Powyższe dotyczy nie tylko zmiany kategorii, ale również sytuacji, w której wprowadzamy na rynek zupełnie nowy produkt.

Prawo krajowe nie nakłada na podmioty prowadzące przedsiębiorstwa spożywcze obowiązku ubiegania się o zezwolenie na wprowadzenie na rynek suplementu diety, w związku z czym podmioty te mogą wprowadzić na rynek określony produkt jako suplement diety na podstawie własnej oceny.

Jednocześnie właściwe organy urzędowej kontroli żywności są uprawnione do oceny działalności przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku środków spożywczych oraz do egzekwowania przepisów mających zastosowanie względem ich działalności w przypadku stwierdzenia niezgodności.

Wprowadzając suplement diety po raz pierwszy do obrotu w Polsce przedsiębiorcy zobowiązani są do powiadomienia o tym fakcie Głównego Inspektora Sanitarnego (GIS). Powiadomienie podlega ocenie zgodności z przepisami właściwymi dla przyjętej przez przedsiębiorcę kategorii. Zidentyfikowanie przez urząd nieprawidłowości może oznaczać wszczęcie postępowania wyjaśniającego, którego konsekwencją może być zakaz wprowadzania produktu do obrotu.

W Polsce dokonanie powiadomienia wypełnia obowiązek prawny i nie ma konieczności czekania na odpowiedź GIS. Oznacza to, że już w dniu złożenia powiadomienia można wprowadzać produkt do obrotu. O wątpliwościach dotyczących zgłoszonego powiadomienia i rozpoczęciu postępowania wyjaśniającego, przedsiębiorca powinien zostać powiadomiony niezwłocznie. W praktyce jednak GIS może zaadresować swoje wątpliwość dotyczące kategorii, składu lub oznakowania po kilku tygodniach lub miesiącach od powiadomienia, kiedy produkty znajdują się już w obrocie. Jeśli syrop w sposób nieuzasadniony został zakwalifikowany do jako suplement, konsekwencją może być zakaz wprowadzania do obrotu. Tu ważne przypomnienie: wprowadzenie do obrotu w myśl przepisów prawa żywnościowego obejmuje również produkty gotowe do udostępnienia konsumentowi znajdujące się w magazynach i hurtowniach.

Jeśli mamy argumenty prawne i merytoryczne, że syrop zgodnie z przepisami został zakwalifikowany jako suplement diet – przedstawiamy je i czekamy na rozpatrzenie. Jeśli nie – sprawdzamy co trzeba zmienić, by produkt spełniał wymogi docelowej kategorii. Na postanowienie o wszczęciu postępowania wyjaśniającego stronie nie przysługuje zażalenie. Dlatego w przypadku produktów z pogranicza przedstawienie argumentów o poprawności klasyfikacji określonego produktu warto rozważyć już na etapie dokonywania powiadomienia.

Opisane zjawisko zmiany czy też wyboru pożądanej kategorii to tzw. legislative shopping. Nie jest niczym nowym. Bardzo dokładnie obserwowaliśmy je na poziomie unijnym na przykładzie żywności specjalnego przeznaczenia medycznego kilka lat temu. Za aktualny proceder nie odpowiadają firmy szukające rozwiązań regulacyjnych w celu uniknięcia opłaty cukrowej. Jest on natomiast bardzo mocnym sygnałem wskazującym, że przepisy nie służą wyznaczonym celom i powinny być szybko zmienione. Tak też się stało w przypadku żywności medycznej. Zdając sobie sprawę z tego, że takie sytuacje będą się zdarzały, jeszcze w 2019 r. w trakcie prac nad zmianą ustawy o zdrowiu publicznym, zgłaszaliśmy w ramach organizacji branżowej potrzebę uwzględnienia żywności wzbogacanej w wyjątkach niepodlegających opłacie.

Co do zasady klasyfikacja tego samego środka spożywczego do różnych kategorii żywności jednocześnie nie powinna mieć miejsca. Warto poświęcić czas na analizę cech produktu i sprawdzić, czy spełnia on definicję suplementu. Kopiowanie rozwiązań stosowanych przez konkurencję w wielu przypadkach może spowodować straty wyższe niż wartość opłaty cukrowej.

Poza analizą prawną pozostaje kwestia etyki biznesowej związanej z oferowaniem produktów o niekorzystnym profilu żywieniowym, w kategorii, która przez konsumentów jest postrzegana jako wspierająca zdrowie.

Stan prawny na dzień 18 lutego 2021 r.

[1] Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 183).
[i] Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 2021 z późn. zm.).