Z dniem 3 lipca 2021 r. w Unii Europejskiej wprowadzony zostanie całkowity zakaz sprzedaży produktów jednorazowego użytku wykonanych z tworzywa sztucznego, co obejmie następujące przedmioty:

• Sztućce (widelce, noże, łyżki i pałeczki)
• Talerzyki i inne naczynia
• Słomki do napojów
• Patyczki do uszu
• Rączki do balonów
• Tworzywa sztuczne ulegające oksydegradacji i pojemniki do żywności oraz styropianowe kubeczki.

Jest to bardzo istotna zmiana w stosunku do panujących dotąd standardów, gdzie jednorazowe produkty wykonane z plastiku stanowiły nieodzowny element codziennego krajobrazu. Ze względu na duże ilości plastiku funkcjonujące już w obrocie, zdecydowano, iż do dnia 3 lipca 2021 r. możliwe będzie wykorzystywanie produktów jednorazowego użytku wykonanych z tworzywa sztucznego. Wycofanie obejmuje także styropianowe kubki i opakowania na żywność. 

Na podjęcie kroków prawnych zmierzających do zmniejszenia ilości odpadów plastikowych wpłynęła trudna sytuacja klimatyczna oraz coraz większa ilość odpadów, szczególnie w morzach i oceanach, która zaczyna stwarzać realne zagrożenie dla środowiska. Zgodnie z wyliczeniami przeprowadzonymi na plażach, tworzywa sztuczne stanowią 80–85 % wszystkich odpadów morskich. Jak wskazano w uzasadnieniu dyrektywy 2019/904 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ograniczenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (tzw. dyrektywa „plastikowa”) „10 najczęściej występujących produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych stanowi 86 % wszystkich tego rodzaju produktów (tym samym odpowiadając pod względem ilościowym 43 % wszystkich odpadów morskich występujących na europejskich plażach)”. Produkty jednorazowe określone jako „zakazane” stanowią 70% wszystkich odpadów morskich, a wyłączenie ich z obrotu pozwoli na znaczące zredukowanie ilości zanieczyszczeń w morzach i oceanach. Jak podkreśliła posłanka sprawozdawczyni, Frédérique Ries (ALDE, Belgia): "Przepisy te zmniejszą rachunki za szkody dla środowiska o 22 mld euro, czyli o szacunkowy koszt zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi, jaki ponieślibyśmy w Europie do 2030 r.”.

Zanieczyszczenie środowiska morskiego nie stanowi jednak wyłącznie problemu klimatycznego. Pozostałości plastiku znajdywane są w organizmach morskich takich jak żółwie, foki, wieloryby i ptaki, a także w organizmach ryb i skorupiaków, które przecież są spożywane przez ludzi. W konsekwencji, plastik zostaje włączony do łańcucha pokarmowego ludzi, co stanowi istotne zagrożenie dla zdrowia i życia, zwłaszcza w wieloletniej perspektywie. Z tego względu, redukcja ilości odpadów plastikowych ma kluczowe znaczenie nie tylko dla ochrony środowiska, zasobów naturalnych oraz morskiej fauny i flory, ale także dla ochrony zdrowia i życia ludzi. Jest to realne zagrożenie dla przyszłych pokoleń, choćby dlatego, że jak wskazuje Guardian, mikroplastik bywa wykrywany nawet w łożysku nienarodzonych dzieci. Skutkuje to obecnością w organizmie płodu nie tylko komórek pochodzenia naturalnego, ale także sztucznych tworzyw. 

Zakaz sprzedaży plastikowych produktów jednorazowego użytku pozostaje w ścisłym związku z gospodarowaniem odpadami oraz recyklingiem, co stanowi element tzw. „pakietu odpadowego” zmierzającego do rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym. Przykładem działań w ramach tej strategii jest zwiększenie docelowych norm dla recyklingu, który do 2029 r. ma osiągnąć pułap 90% plastikowych butelek. Natomiast do 2025 r. nowe butelki będą musiały być wyprodukowane co najmniej w 25% z materiału pochodzącego z recyklingu, a od 2030 r., odsetek ten ma wynosić przynajmniej 30%. W odniesieniu do poziomu zbiórki i recyklingu plastikowych butelek na napoje jednorazowego użytku to ma on wynieść do 2025 r. 77%, a do 2029 r.  90%. Szczegółowe wytyczne przedstawiono poniżej:

 Źródło grafiki: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/IP_18_3846

Unijne przepisy w zakresie plastiku zostały uchwalone w formie dyrektywy, co oznacza, iż jej przepisy nie są bezpośrednio stosowane i wymagają implementacji do krajowych porządków prawnych przez właściwe do tego celu organy. Dzięki temu, każde państwo członkowskie ma możliwość realizacji jej postanowień w sposób najlepiej odpowiadający sytuacji panującej w danym kraju, poprzez najbardziej odpowiednie środki i mechanizmy oraz przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania postanowień dyrektywy do dnia 3 lipca 2021 r.

Pełen tekst dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko dostępny jest pod adresem:

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32019L0904 

Wniosek w sprawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko zawierający m.in. jej uzasadnienie znajduje się poniżej: 

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=COM:2018:0340:FIN 

Źródła:

https://www.europarl.europa.eu/news/pl/press-room/20190321IPR32111/parlament-poparl-wprowadzenie-do-2021-r-zakazu-plastikowych-jednorazowek 

https://www.wwf.pl/aktualnosci/plastik-not-fantastic 

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/IP_18_3846