Zainteresowanie opakowaniami przeznaczonymi do wielokrotnego użytku, zwłaszcza w sektorze gastronomicznym, wzrosło w związku z wdrożeniem kolejnych przepisów dotyczących dyrektywy Single-Use Plastics (SUP)[1]. Od 1 lipca 2024 roku, przedsiębiorcy poszukują alternatyw dla jednorazowych wyrobów i opakowań z tworzyw sztucznych udostępnianych w lokalach oraz punktach gastronomicznych. Dodatkowo, analizują, czy stosowane już opakowania spełniają wymogi dla wielokrotnego użytku.

Obowiązki przedsiębiorców dotyczące opakowań

W Polsce, dyrektywa SUP jest implementowana przez dwie ustawy: o obowiązkach przedsiębiorców[2] oraz ustawę o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (dalej: ustawa opakowaniowa)[3]. Ta druga regulacja jest szczególnie ważna dla wszystkich firm, które wprowadzają jakiekolwiek opakowania lub produkty w opakowaniach na rynek krajowy, w tym poprzez ich produkcję i udostępnienie, z towarem lub bez, w drodze importu lub wewnątrzwspólnotowego nabycia. Ustawa odnosi się do opakowań jednorazowych oraz wielokrotnego użytku, opakowań jednostkowych, zbiorczych i transportowych, zarówno mono-, jak i wielomateriałowych. Ustawa ta wprowadza szereg obowiązków dla przedsiębiorców, w tym:

• zapewnienie bezpieczeństwa opakowań,
• prowadzenie wewnętrznej ewidencji,
• osiąganie wymaganych poziomów recyklingu (samodzielnie lub poprzez umowę z organizacją odzysku opakowań /izbą),
• organizowanie publicznych kampanii edukacyjnych,
• zapewnienie stosowania recyklatów w butelkach na napoje z tworzyw sztucznych (25% od 1 stycznia 2025 r. dla butelek z PET; 30% od 2030 r. dla butelek z wszystkich tworzyw sztucznych),
• osiąganie poziomów zbiórki wybranych opakowań na napoje oraz zarządzanie systemami kaucyjnymi,
• sprawozdawczość do marszałka,
• posługiwanie się numerem BDO.

Jak definiuje się opakowanie?

Ustawa opakowaniowa precyzuje pojęcia opakowania oraz opakowania wielokrotnego użytku. Warto zwrócić na to uwagę, ponieważ wprowadzenie produktów w opakowaniach może wiązać się z opłatami, np. dla organizacji odzysku opakowań (w przypadku opakowań monomateriałowych) lub izb samorządu gospodarczego (dla opakowań wielomateriałowych i po środkach niebezpiecznych).

W przypadku opakowań zwrotnych, opłaty są pobierane jedynie przy pierwszym wprowadzeniu na rynek. Kolejne cykle obiegu opakowań odbywają się już bez opłat – ponieważ opakowanie tylko raz stanie się odpadem opakowaniowym, co do którego wylicza się obowiązek osiągnięcia poziomu recyklingu. Artykuł 4 ust. 1 ustawy wskazuje, iż opakowaniem jest wyrób, także wyrób bezzwrotny, wykonany z jakiegokolwiek materiału, przeznaczony do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji produktów, od surowców po towary przetworzone.

Opakowania w branży gastronomicznej

W kontekście branży gastronomicznej warto zwrócić uwagę na Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 października 2013 r. w sprawie przykładowego wykazu wyrobów, które uznaje się albo nie uznaje się za opakowanie (Dz. U. poz. 1274). Rozporządzenie to stwierdza, że sztućce i mieszadełka do napojów nie są uznawane za opakowania (ich wprowadzenie na rynek nie skutkuje koniecznością osiągania celów recyklingu, ale podlegają one innym wymogom wynikającym z SUP). Z kolei za opakowania uznaje się m.in. wyroby wytworzone i przeznaczone do wypełniania w punkcie sprzedaży oraz wyroby jednorazowego użytku – sprzedane, wypełnione, wytworzone lub przeznaczone do wypełniania w punkcie sprzedaży, jak torby na zakupy, zarówno papierowe jak i wykonane z tworzywa sztucznego, talerze i kubki jednorazowe, folia spożywcza i aluminiowe, torebki na kanapki.

Opakowania wielokrotnego użytku

Art. 8 ust. 9 ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi definiuje pojęcie opakowania wielokrotnego użytku jako przeznaczonego, zaprojektowanego i wprowadzonego do obrotu tak, aby osiągnąć w ramach jednego cyklu życia wielokrotną rotację przez powtórne napełnianie lub ponowne użycie do tego samego celu, do którego było pierwotnie przeznaczone. Opakowanie takie staje się odpadem opakowaniowym, gdy przestaje pełnić funkcję opakowania wielokrotnego użytku.

Warto zwrócić uwagę na określenie „do tego samego celu” – oznacza to, że opakowaniem takim są np. butelki zwrotne na piwo, wielokrotnie napełniane w browarze (w ramach cyklu browar-konsument-browar), palety do transportu towarów, stalowe lub plastikowe beczki myte i napełniane przez tego samego lub innego przedsiębiorcę, skrzynie do transportu owoców czy mięsa.

Nie można natomiast uznać za opakowanie wielokrotnego użytku kartonowego pudła, które konsument może wykorzystać ponownie do zwrotu zakupionego drogą elektroniczną towaru, nawet jeśli ma pasek klejowy. To opakowanie nie będzie ponownie wykorzystane przez przedsiębiorcę do tego samego celu. Możliwa jest jednak taka konstrukcja opakowania, aby to przedsiębiorca (a nie konsument) wielokrotnie wykorzystywał je do tego samego celu. Wymaga to jednak odpowiedniego zaprojektowania opakowania, stworzenia wewnętrznego systemu logistycznego zwrotów oraz oczyszczania, weryfikacji jakości i bezpieczeństwa.

Dla opakowań do kontaktu z żywnością konieczne jest zawsze spełnienie wymagań rozporządzenia (WE) nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady. Opakowania wielokrotnego użytku muszą być każdorazowo poddawane oczyszczaniu i dekontaminacji mikrobiologicznej. Ważne jest także, aby nie wykorzystywać opakowań oznaczonych znakami towarowymi innych firm bez odpowiednich umów i licencji.

Dlaczego to jest takie ważne?

Przepisy dyrektywy SUP w zakresie zakazu wprowadzania na rynek niektórych wyrobów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych weszły w życie 24 maja 2023 r. Na podstawie art. 3i ustawy o obowiązkach przedsiębiorców, wśród zakazanych wyrobów znalazły się m.in. talerze, mieszadełka, sztućce i słomki zawierające tworzywa sztuczne. Po tej dacie, przedsiębiorcy mogli jeszcze wydawać wyroby zakupione wcześniej, a następnie musieli wyeliminować je ze stosowania, jeśli były równocześnie jednorazowego użytku i zawierały dodatek tworzyw sztucznych.

W 2023 roku można było zauważyć gwałtowny wzrost liczby opakowań ekologicznych, mających wypełnić tę lukę, jednak oferowane alternatywy w większości także podlegały pod wykluczenie. Zawierały bowiem dodatki polimerowe lub były wyrobami z plastiku ulegającego biodegradacji ponieważ przedsiębiorcy niewłaściwie interpretowali przepisy, uważając, że nie podlegają one pod wykluczenie. Należy podkreślić, że dyrektywa SUP nie różnicuje tworzyw i wszystkie wyroby z załącznika 7 powyższej ustawy nie mogą być wprowadzane na rynek, bez znaczenia czy są z plastiku tradycyjnego czy też kompostowalnego lub biodegradowalnego. Oznacza to, że sztućce czy słomki z polimeru PLA także nie mogą być wprowadzane na rynek.

W podobną pułapkę wpadają też przedsiębiorcy próbujący ominąć przepisy ustawy dotyczące obowiązków ewidencji i pobierania opłat za jednorazowe kubki na napoje z tworzyw sztucznych lub papierowe, określane jako „kubki ekologiczne”, będące w rzeczywistości kubkami wielomateriałowymi. Trzeba zaznaczyć, że praktycznie wszystkie kubki tego typu zawierają w swoim składzie dodatki polimerowe, zapewniające im szczelność poprzez zastosowanie wewnętrznej warstwy hydrofobowej. Warto zatem weryfikować deklaracje dostawców i importerów takich kubków, aby nie narazić się na ryzyko kar.

Plastikowe sztućce wielorazowego użytku?

Kolejną próbą obejścia przepisów SUP jest zlecanie badań plastikowych kubków, naczyń i sztućców jednorazowych, aby zdefiniować je jako wielokrotnego użytku, mimo braku rzeczywistego zamiaru ich zbierania, mycia, wyparzania i ponownego udostępniania klientom w lokalu.

Należy zaznaczyć, że aby wyroby można było określić jako wielokrotnego użytku, muszą spełniać ustawową definicję przytoczoną powyżej, a także być zgodne z normą zharmonizowaną EN 13429:2004 Opakowania – Opakowania wielokrotnego użytku. Norma ta określa wymagania dotyczące stwierdzania przydatności opakowań do wielokrotnego użytku. Wskazuje m.in. wymaganie posiadania przez takie opakowania właściwości fizycznych oraz cech pozwalających na ich wykorzystanie w określonej ilości rotacji, przy normalnie łatwych do przewidzenia warunkach zastosowania.

Obowiązek zapewnienia opakowań alternatywnych

Od 1 lipca 2024 r., na mocy art. 3b ust. 3 ustawy o obowiązkach przedsiębiorców, każdy przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego, hurtowego lub jednostkę gastronomiczną, w której oferowane są jednorazowe kubki na napoje lub pojemniki na żywność z tworzyw sztucznych (lub z ich dodatkiem), przeznaczone do bezpośredniego spożycia bez obróbki, jest zobowiązany do zapewnienia alternatywnych opakowań. Alternatywy te mają być wytworzone z materiałów innych niż tworzywa sztuczne (także innych niż tworzywa sztuczne ulegające biodegradacji) lub być opakowaniami wielokrotnego użytku.

Właściwymi alternatywami będą zatem wszystkie tradycyjne wielorazowe naczynia ceramiczne, szklane, stalowe, kubki i pojemniki z trwałych tworzyw sztucznych, nadające się do wielokrotnego użytku, z polimerów typu poliwęglan, polipropylen (opakowania zwrotne wielokrotnego użytku jak menu-boxy, zastawy cateringowe, plenerowe).

Mogą być to również pojemniki jednorazowego użytku, ale z materiałów naturalnych, bez dodatku tworzyw sztucznych. Takimi ekologicznymi opakowaniami będą przykładowo pojemniki czy podstawki z papieru, liści lub trzciny. Brak tworzyw sztucznych w składzie sprawi niestety, że opakowania te będą mało trwałe. Warto więc dokładnie przeanalizować deklaracje dostawców w tym zakresie i zapytać, co zapewnia właściwości izolacyjne takim opakowaniom, aby nie dać się wprowadzić w błąd i nie narazić na kary.

SGS Polska zaprasza na weryfikację zgodności opakowań i systemu ewidencji zgodnie z SUP, a także z PPWR, czyli nadchodzącą zmianą dyrektywy opakowaniowej na rozporządzenie. Oferujemy też między innymi badania opakowań spożywczych oraz certyfikację systemów zarzadzania, w tym środowiskowego, jakością oraz programu zapobiegającemu wydostawanie się pelletu tworzyw sztucznych do środowiska OCS. Po więcej informacji zapraszamy na www.sgs.pl

Bibliografia

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Dz. Urz. UE L 155/1 z 12.06.2019 r.).
2. Ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw.
3. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 433 z późn. zm.).
4. Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 927 z późn. zm.).
5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 października 2013 r. w sprawie przykładowego wykazu wyrobów, które uznaje się albo nie uznaje się za opakowanie (Dz. U. poz. 1274).
6. Norma PN-EN 13429:2004 Opakowania – Opakowania wielokrotnego użytku.
7. Food-Lex nr 1/2024 Marzena Pawlicka-Cegiełko „Opakowania wielokrotnego użytku stosowane w produkcji żywności”.
8. „Projektowanie opakowań przydatnych do recyklingu” Marta Krawczyk, Stowarzyszenie Natureef, Wydanie 1, 2024.

Przypisy:

[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Dz. Urz. UE L 155/1 z 12.06.2019 r.).

[2] Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 433 z późn. zm.).

[3] Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 927 z późn. zm.).