Veisalgia czyli naukowa nazwa kaca oznacza „ból i niepokój po rozpuście”.

Zagadnienia prawne dotycząc rozumienia pewnych treści na temat żywności przez konsumentów warto weryfikować. Oceniając treści etykiet, reklam, stron internetowych często pytam przedstawicieli potencjalnych grup docelowych z mojego otoczenia o to jak tę treść rozumieją, co ona sugeruje, jakie właściwości produktu komunikuje.

Pytanie „co to jest kac” i co oznacza „produkt na kaca” zwykle wywołuje uśmiech na twarzy pytanego, czasami grymas i przykre wspomnienia.

Na rynku jest wiele środków spożywczych, którym przypisuje się działanie niwelujące konsekwencje nadmiernego spożycia alkoholu. Najczęściej są to produkty z kategorii suplementów diety.

Ich nazwy marketingowe i opisy działania w bardziej lub mniej dosłowny sposób informują lub sugerują, że produkt jest dobry na kaca, zwalcza kaca, niweluje skutki nadmiernego spożycia alkoholu. Pojawiają się nawet marketingowe zachęty do tego, żeby się bawić jakby jutra nie było, a spożycie suplementu ochroni przed konsekwencjami.

WPROWADZENIE

Informacje dotyczące środka spożywczego (w tym suplementu) udostępniane konsumentowi finalnemu za pośrednictwem etykiety, innych materiałów towarzyszących lub innych środków, w tym nowoczesnych narzędzi technologicznych (np. strona internetowa) lub przekazu ustnego stanowią informacje na temat żywności (art. 2 ust. 2 lit a) Rozporządzenia 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności[1]).

Zatem nazwa marketingowa, opis działania, przypisywane działania prozdrowotne, opis wpływu spożycia składników aktywnych i wszelkie inne treści i grafiki przekazywane konsumentowi w związku z danym środkiem spożywczym powinny być zgodne z przepisami regulującymi informacje na temat żywności. Takie informacje przede wszystkim nie mogą wprowadzać w błąd i być niejednoznaczne, nie mogą także dezorientować konsumenta a w stosownych przypadkach muszą być oparte na odpowiednich dowodach naukowych.

Ponadto, jeśli dana treść stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że istnieje związek pomiędzy żywnością lub jednym z jej składników a zdrowiem to mamy do czynienia z oświadczeniem zdrowotnym. Zatem zastosowanie będą tu miały również przepisy Rozporządzenia 1924/2006 w sprawie oświadczeń[2].

Możliwość zastosowania oświadczeń nie zmienia faktu, że informacje na temat żywności zastosowane w oznakowaniu, reklamie i prezentacji nie mogą przypisywać jakiemukolwiek środkowi spożywczemu właściwości zapobiegania chorobom lub leczenia chorób ludzi bądź też odwoływać się do takich właściwości – tzw. oświadczenia lecznicze (art. 7 ust. 3 Rozporządzenia 1169/2011).

Jeśli zamierzamy wprowadzić na rynek suplement lub inny środek spożywczy „na kaca” musimy sprawdzić czy opis jego działania nie narusza przepisów.

Kluczowa jest w tym wypadku prawidłowa kwalifikacja każdej treści, nazwy marketingowej, sloganu, opisu na stronie o znaczeniu „na kaca”, „do zwalczania kaca”, „do zapobiegania kacowi”. Ważne: oceniamy również sugestię, którą zastosowane informacje mogą nieść dla konsumenta.

Bez wątpienia deklarowane korzyści spożycia produktów na kaca związane są z wpływem ich spożycia (lub ich składników) na funkcjonowanie organizmu lub zdrowie. Powinniśmy zatem wykluczyć, że treść jest oświadczeniem leczniczym i sprawdzić, czy jest oświadczeniem zdrowotnym dozwolonym do stosowania.

Dokładnie takie ćwiczenie zostało wykonane przez sąd okręgowy we Frankfurcie w zeszłym roku[3].

Przeciwko producentowi suplementów na kaca (napoje i shoty) wystąpiło jedno ze stowarzyszeń branżowych dbających o interesy swoich członków. Sąd stwierdza, że termin „kac” należy interpretować szeroko. „Chorobę należy rozumieć jako każdą chorobę, w tym drobne lub przejściowe zaburzenie normalnego stanu lub normalnej aktywności organizmu”. Sąd stwierdza również, że „także nieznaczne lub przejściowe zaburzenie normalnego stanu, które jest wyleczone i wyeliminowane lub można je zmniejszyć i co nie jest zwykłym wahaniem wydajności, liczy się jako choroba”. Ból głowy to choroba, ale nie naturalny stan fizjologiczny.

Objawy przypisywane kacowi zmęczenie, nudności i ból głowy są poza naturalnym zakresem funkcjonowania organizmu ludzkiego „(…) Pojawiają się one w wyniku spożycia alkoholu - szkodliwej substancji” – wyjaśnia Sąd. Nie jest decydujące, że objawy regularnie ustępują samoistnie i nie wymagają leczenia.

Powód przedstawił raporty biegłych, z których wynika, że kac jest chorobą. Potwierdza to fakt, że istnieje medyczne określenie kaca - „Veisalgia”. Nie został uznany argument pozwanego, że reklama jego produktów stanowi dopuszczalne oświadczenie zdrowotne.

Sąd w swoim wyroku stwierdza, że kac jest chorobą. Przyjmując taką kwalifikację treści należy uznać, że stwierdzenia sugerujące grupie docelowej (głównie młodym konsumentom spożywającym alkohol na imprezach), że reklamowane produkty służą do leczenia objawów kaca i zapobiegania kacowi naruszają ww. art. 7 ust. 3 Rozporządzenia 1169/2011 i w związku z tym nie mogą być stosowane. 

Podobną jak sąd niemiecki kwalifikację treści potwierdził w styczniu 2020 r. niezależny brytyjski organ nadzorujący reklamy we wszystkich mediach - Advertising Standards Authority (ASA).

ASA ocenił reklamę napoju o nazwie „After-Alcohol Revival Drink”, której reklama zawierała stwierdzenie: „Około 30 milionów konsumentów alkoholu tygodniowo w Wielkiej Brytanii bazuje na słodkich napojach i kofeinie, aby uzupełnić swój organizm po wieczornym wyjściu to niewiarygodne, że tak długo zajęło wytworzenie zdrowego produktu, który pozytywnie radzi sobie z następstwami alkoholu” i „pozytywnie radzi sobie z następstwami spożycia alkoholu” [tłumaczenie robocze]. ASA uznał, że treści zostaną zrozumiane przez konsumentów w taki sposób, że produkt może pomóc w zapobieganiu lub leczeniu kaca[4]. Ponieważ w reklamie sugerowano, że produkt może pomóc „wskrzesić” [ang. „revive”] po spożyciu alkoholu, ASA orzekł, że reklama zawiera niedopuszczalne informacje dotyczące środka spożywczego.

Różne oświadczenia dotyczące spożycia alkoholu były również przedmiotem prac Europejskiego Urzędu Ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w ramach oceny uzasadnień w procedurach autoryzacji. Jedną z ocenianych treści było stwierdzenie dotyczące efektu dla zdrowia jakim jest spowolnienie absorpcji alkoholu (ID 648 dla mieszaniny glukozy i fruktozy – „helps to lower level of the consumed alcohol in the body by decelerating of the absorbin of alcohol”). W swojej opinii[5] EFSA stwierdza, że na podstawie dostarczonych danych nie można ustanowić, że wzrost absorpcji alkoholu jest korzystnym dla zdrowia efektem fizjologicznym.

W następstwie wniosku złożonego na podstawie art. 13 ust. 5 Rozporządzenia 1924/2006 przez Institute of Cellular Pharmacology (ICP) Ltd zwrócono się do EFSA o wydanie opinii dotyczącej oświadczenia zdrowotnego związanego z wpływem produktu Preservation® na szybkie przywrócenie czynności komórek w następstwie doznania stresu. Oświadczenie zaproponowane przez wnioskodawcę brzmiało: „Polepsza odpowiedź fizjologiczną na stres poprzez przyspieszenie pojawiania się białek szoku cieplnego (HSP) i utrzymuje efektywny poziom HSP, zapewniając gotowość organizmu na ewentualny kolejny stres”.

Według wnioskodawcy spożycie preparatu Preservation® może wywołać i wzmocnić szybką syntezę białek szoku cieplnego (HSP) po wystąpieniu stresora, takiego jak wysiłek fizyczny, gorąco lub zimno, duże natężenie światła (tj. ekspozycja na słońce), zmiany ciśnienia podczas nurkowania lub ekspozycja na alkohol. Efektem ma być zmniejszenie stopnia uszkodzenia komórek w następstwie stresora. Uzasadnienie stanowiły badania na ludziach, w których miarami wyników było pojawienie się białek szoku cieplnego we krwi po „szoku termicznym” lub po nurkowaniu oraz „wskaźnik objawów kaca” po spożyciu alkoholu.

EFSA w swojej opinii stwierdza, że deklarowane działanie ma charakter ogólny i nieswoisty, a przedstawiona dokumentacja nie zawiera informacji, które można wykorzystać do określenia swoistego korzystnego działania fizjologicznego. W związku z powyższym, ponieważ oświadczenie nie spełnia wymogów Rozporządzenia 1924/2006, zostało ono odrzucone. 

Czy można zastosować oświadczenie o wpływie opuncji figowej na niwelowanie kaca?

Na liście treści oczekujących na rozpatrzenie (pending) znajduje się treść dotycząca opuncji figowej (ID 2791) „Przeciwdziała kacowi stymuluje tworzenie się białek szoku cieplnego, które łagodzą dyskomfort podczas stresu, w tym następstw spożycia alkoholu”.

Treści znajdujące się na pending można stosować m.in. pod warunkiem zgodności z przepisami rozporządzenia 1924/2006. Warto zauważyć, że treść na pending odnosi się do analogicznego ww. oświadczenia dotyczącego HSP, które zostało odrzucone. Oczywiście, dla końcowej oceny treści znajdującej się na pending zasadniczą rolę gra właściwe uzasadnienie naukowe, które teoretycznie może być inne niż w przypadku odrzuconego oświadczenia. Niemniej jednak, przyjmując interpretację, że przeciwdziałanie kacowi stanowi oświadczenie lecznicze, bez względu na fakt, że treść znajduje się na pending, nie powinna ona być aktualnie stosowana. Na liście pending jest pokaźna grupa treści, które nie spełniają podstawowych wymagań przewidzianych w Rozporządzeniu 1924/2006. Sam fakt, że treść znajduje się na pending nie oznacza automatycznie możliwości jej stosowania.

Co można napisać?

Jeśli nie kac to co? Argument, że najlepszą walką z kacem jest organicznie spożycia alkoholu raczej nie zadowoli zarządu i działu marketingu, nie przekona też grupy docelowej. Co zatem można napisać o produkcie, który potencjalnie może mieć związek z funkcjonowaniem organizmu po spożycia alkoholu, bez sugerowania, że chodzi o leczenie tego nieprzyjemnego schorzenia?

Rozwiązaniem może być zastosowanie oświadczeń zdrowotnych (dozwolonych lub korzystających z okresu przejściowego), które odnoszą się do potrzeb organizmu w określonym stanie fizjologicznym.

W przypadku suplementu diety, można rozważyć wskazanie na to, że uzupełnia on dietę w składniki o odpowiednim działaniu odżywczym lub innym fizjologicznym (funkcje psychologiczne lub funkcjonowanie wątroby). Oświadczenia determinują składniki aktywne produktu.

Warto pamiętać, że „detoks”, „nawadnianie”, „uzupełnianie elektrolitów” to również oświadczenia. 

ZNACZENIE DLA FIRM

Mając na uwadze przytoczone argumenty można przyjąć, że wszelkie odniesienia do zwalczania kaca i zapobiegania kocowi, stosowane w oznakowaniu, reklamie i prezentacji środków spożywczych (w tym suplementów diety) stanowią naruszenie przepisów prawa żywnościowego. Powyższe dotyczy również nazw marketingowych (handlowych, wymyślonych, brandowych).

Wyrok sądu niemieckiego nie jest wiążący dla podmiotów funkcjonujących w Polsce, tym bardziej nie jest opinia Agencji ASA. Niemniej argumenty obydwu postepowań zostały zebrane i przedstawione w oparciu o obowiązujące i stosowane również w Polsce przepisy prawa żywnościowego. Z tego względu argumentacja i opierająca się na niej kwalifikacja treści wydaje się prawidłowa i uzasadniona. 

Warto podnieść jeszcze jedną kwestię mającą znaczenie dla klasyfikacji. A mianowicie czy, bez względu na powyższą kwalifikację treści, „zwalczanie kaca” może być deklarowaną funkcją środka spożywczego, którego celem co do zasady jest uzupełnienie normalnej diety, będącego skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny […]? To już temat na odrębne opracowanie.

Prawidłowa ocena uwzględnia nie tylko wyodrębnione zdanie, słowo, nazwę, grafikę, ale cały przekaz dotyczący produktu.

[1] ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) NR 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r.w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń  Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004
[2] ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 1924/2006 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności

[3] Oberlandesgericht Frankfurt am Main, Urteil vom 12.9.2019, Az. 6 U 114/18 (vorausgehend Landgericht, Urteil vom 8.6.2018, Az. 3/10 O 67/17) 
[4] https://www.asa.org.uk/rulings/bounce-back-drinks-ltd-A19-1036935.html 
[5] EFSA Journal 2011;9(6):2228