Nieodzownym kryterium kwalifikacji mleka surowego do skupu i przetwórstwa jest monitorowanie pozostałości substancji przeciwbakteryjnych, w tym antybiotyków. Substancje takie jak penicyliny, cefalosporyny, sulfonamidy, makrolidy, fluorochinolony, aminoglikozydy, linkozamidy, czy tetracykliny z różnych przyczyn obecne w mleku, mogą być przyczyną reakcji alergicznych, sprzyjać generowaniu oporności bakterii jelitowych oraz zakłócać jakościową i ilościową równowagę mikroflory przewodu pokarmowego. Mogą również fałszować wyniki badań mikrobiologicznych mleka i produktów mlecznych. Ponadto przez hamowanie wzrostu drobnoustrojów wchodzących w skład kultur starterowych mogą uniemożliwiać właściwy przebieg produkcji twarogów, fermentowanych napojów mlecznych i serów dojrzewających, co wiąże się z wymiernymi stratami ekonomicznymi dla przemysłu mleczarskiego. Należy przy tym zaznaczyć, że termiczna obróbka stosowana w gospodarstwach domowych oraz w technologii produkcji przetworów mleczarskich w niewielkim stopniu lub wcale nie dezaktywuje pozostałości antybiotyków lub innych substancji o działaniu przeciwbakteryjnym.

Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia definiuje środek spożywczy szkodliwy dla zdrowia lub życia człowieka m.in. jako taki, który zawiera produkty lecznicze weterynaryjne w ilościach przekraczających dopuszczalne poziomy lub zabronione określone w rozporządzeniach Unii Europejskiej. Unijne procedury określania maksymalnych limitów pozostałości (maximum residue limit – MRL) substancji farmakologicznie czynnych w środkach spożywczych pochodzenia zwierzęcego podaje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 470/2009, natomiast poziomy tych limitów znaleźć można w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 37/2010 z dnia 22 grudnia 2009 r. w sprawie substancji farmakologicznie czynnych i ich klasyfikacji w odniesieniu do maksymalnych limitów pozostałości w środkach spożywczych pochodzenia zwierzęcego.

Polska jest liderem w produkcji mleka krowiego w Europie i mimo niesprzyjających w ostatnich latach warunków pogodowych pozostaje piątym producentem mleka krowiego w Europie i czternastym na świecie. Ponadto, pod względem pogłowia krów mlecznych Polska zajmuje trzecie miejsce wśród krajów Unii Europejskiej (tuż po Niemczech i Francji). Przede wszystkim jednak należy wspomnieć, że o ile w całej Europie spada produkcja mleka, u nas ona nadal wzrasta. Do końca 2022 roku ilość wyprodukowanego w Polsce mleka krowiego wynosiła 15,2 mld litrów.

Razem z ilością wyprodukowanego i skupowanego mleka musi więc iść jego jakość, a weryfikacja stanu czystości mleka powinna być jego nieodłącznym elementem. W laboratoriach lub punktach odbioru na tak zwanej rampie, dokonuje się regularnego monitoringu pod kątem pozostałości antybiotyków oraz innych substancji, które mogłyby wpływać na zanieczyszczenie mleka oraz na hamowanie wzrostu bakterii w dalszym przetwórstwie. Niewłaściwe wyniki analizy mleka implikują szereg negatywnych czynników, a przede wszystkim kłopoty dostawcy.

Nawet niewielkie ilości mleka od krów leczonych antybiotykami mogą być przyczyną dyskwalifikacji całych partii surowca. Dla przykładu: w stadzie znajduje się jedna krowa leczona penicyliną (2 mln j.m.) z powodu zakażenia bakteryjnego. W związku z tym 1 ml mleka od leczonej krowy może zawierać nawet 500 j.m. penicyliny. W całym udoju koncentracja penicyliny może osiągnąć 100 j.m./ml, podczas gdy maksymalny dopuszczalny poziom pozostałości tego antybiotyku tzw. MRL (Maximum Residue Limits) wynosi 0,004 j.m./ml. Zaledwie 1 ml mleka od leczonej krowy może zanieczyścić 25 kg normalnego surowca od zdrowych krów.

Czystość surowego mleka jest decydującym kryterium warunkującym przyjęcie mleka do skupu. W kontroli pozostałości substancji przeciwbakteryjnych w każdej partii mleka surowego przy skupie pomagają metody przesiewowe, takie jak szybkie testu immunologiczne. Taki sposób oceny mleka surowego pozwala na eliminację surowca z pozostałościami leków – beta-laktamowych (penicylina i jej pochodne) oraz tetracyklin.

Testy immunologiczne charakteryzują się tym, że są tanie, szybkie i stosunkowo łatwe w obsłudze. Testy Symmetric B+T firmy Prognosis Biotech na przykład podają wynik już po 5 minutach analizy, bez konieczności przeprowadzania skomplikowanego procesu przygotowania próbki. Innowacją Prognosis Biotech jest eliminacja etapu inkubacji, czyli podgrzewania próbki. To, oraz wygodny format kasetki, w której umieszczony został nasz test, sprawia, że jest on bardzo prosty w użyciu nawet przez niedoświadczonych dostawców czy odbiorców surowca. Dodatkowo producent testów Symmetric B+T umożliwia przeprowadzenie analizy w aż 3 próbkach jednocześnie oraz wstępną wizualną ich interpretację, bez użycia czytnika, co dodatkowo ułatwia i skraca czas analizy pojedynczej próbki.

Źródła:

[1] H. Różańska, J. Osek, „Prawne i praktyczne aspekty kontroli pozostałości substancji przeciwbakteryjnych w mleku” z Zakładu Higieny Żywności Pochodzenia Zwierzęcego Państwowego Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach

[2] http://www.portalhodowcy.pl/czasopisma/hodowca-bydla/hodowca-bydla-archiwum/155-hodowca-bydla-11-2013/1608-monitorowanie-pozostalosci-substancji-hamujacych-w-mleku-surowym-do-skupu

[3] https://www.topagrar.pl/articles/bydlo-mleczne/polska-wiodacym-producentem-mleka-w-europie-czy-wykorzystamy-nasza-szanse/

[4] Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Dz.U. z dnia 8 kwietnia 2015 r. poz. 594.

[5] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 470/2009 z dnia 6 maja 2009 r. ustanawiające wspólnotowe procedury określania maksymalnych limitów pozostałości substancji farmakologicznie czynnych w środkach spożywczych pochodzenia zwierzęcego oraz uchylające Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2377/90 oraz zmieniające dyrektywę 2001/82/WE Parlamentu Europejskiego i Rady i rozporządzenie (WE) nr 726/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady. Dz.U. L 152/11 z dnia 16 czerwca 2009 r.