Prebiotyki w Unii Europejskiej: Korzyści zdrowotne, regulacje i przyszłość oświadczeń zdrowotnych

Wprowadzenie

Koncepcja prebiotyków trafiła do szerszego grona odbiorców w 1995 roku, gdy Gibson i Roberfroid zaproponowali jej pierwotną definicję. Współczesna definicja, opracowana przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Naukowe ds. Probiotyków i Prebiotyków (ISAPP), określa prebiotyki jako „substraty selektywnie wykorzystywane przez mikroorganizmy gospodarza, przynoszące korzyści zdrowotne”.

Chociaż badania potwierdziły wiele potencjalnych korzyści zdrowotnych prebiotyków w obszarach zdrowia trawiennego, odpornościowego, metabolicznego i poznawczego, Unia Europejska (UE) wciąż nie zatwierdziła terminu „prebiotyk” jako podstawy do uzyskania oświadczeń zdrowotnych. Opracowany artykuł stanowi podsumowanie warsztatów zorganizowanych w 2023 roku przez Europejski Oddział Międzynarodowego Instytutu Nauki o Życiu (ILSI).

Definicja i klasyfikacja prebiotyków

Według ISAPP, prebiotyki obejmują między innymi substancje takie jak fruktooligosacharydy (FOS) czy polifenole. Muszą one nie podlegać enzymatycznemu trawieniu organizmu gospodarza, aby mogły być fermentowane przez mikroorganizmy o korzystnym wpływie zdrowotnym. Produkty fermentacji, jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA), są kluczowe dla potencjalnych korzyści zdrowotnych, takich jak wsparcie zdrowia trawiennego, metabolizmu czy odporności.

Praktyczne zastosowania prebiotyków obejmują ich dodatek do wielu produktów spożywczych i suplementów diety. Na przykład prebiotyki są często stosowane w produkcji jogurtów, gdzie wspierają wzrost pożytecznych bakterii, takich jak bifidobakterie. W przemyśle piekarskim dodatek inuliny do chleba poprawia nie tylko strukturę wypieku, ale także funkcje trawienne konsumentów. Suplementy diety zawierające galaktooligosacharydy (GOS) zyskują na popularności wśród osób z zespołem jelita drażliwego (IBS), które poszukują naturalnych sposobów łagodzenia objawów. Tak szerokie zastosowanie sprawia, że prebiotyki stają się istotnym elementem diety funkcjonalnej.

Regulacje UE i status prebiotyków

Rozporządzenie UE (1924/2006) wymaga, aby wszelkie oświadczenia zdrowotne były poparte dowodami naukowymi. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) ustala trzy podstawowe kryteria:

1. Charakterystyka i definicja substancji.
2. Wykazanie fizjologicznej korzyści zdrowotnej.
3. Udokumentowanie związku przyczynowego między konsumpcją a efektem zdrowotnym.

Dotychczas EFSA nie zatwierdziła terminu „prebiotyk” jako oświadczenia zdrowotnego, ale przyznała pozytywną opinię niektórym substancjom, np. inulinie z cykorii, za jej wkład w funkcjonowanie jelit.

W innych częściach świata regulacje dotyczące prebiotyków są często bardziej elastyczne. Na przykład w Kanadzie i USA ramy prawne pozwalają na stosowanie oświadczeń strukturalno-funkcjonalnych dla produktów zawierających prebiotyki. Japonia uznaje prebiotyki za element funkcjonalnej żywności, umożliwiając producentom podkreślanie korzyści zdrowotnych, takich jak wsparcie mikroflory jelitowej. Te różnice wskazują na konieczność harmonizacji standardów, aby ułatwić globalny handel i usprawnić rozwój gałęzi prebiotyków na rynkach międzynarodowych.

Stan badań naukowych

Wraz z rozwojem technologii, takich jak sekwencjonowanie wysokoprzepustowe, naukowcy lepiej rozumieją wpływ prebiotyków na mikrobiotę. Badanie opublikowane w czasopiśmie "Gut Microbes" w 2021 roku wykazało, że fruktooligosacharydy selektywnie wspierają wzrost bifidobakterii u zdrowych dorosłych, przy czym efekt ten był zróżnicowany w zależności od wyjściowego składu mikrobioty uczestników. Innym istotnym badaniem było zastosowanie technologii metabolomicznych do analizy produktów fermentacji, takich jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA). W badaniu z 2020 roku, prowadzonym przez grupę badaczy z Belgii, wykazano, że zwiększone stężenie SCFA w okrężnicy wiąże się z poprawą markerów zdrowia metabolicznego, takich jak wrażliwość na insulinę.

Dodatkowo, badania przeprowadzone przez konsorcjum FOOD4GUT potwierdziły, że dieta wzbogacona w prebiotyki, takie jak inulina, może znacząco wpłynąć na sytość i zmniejszenie łaknienia u osób z nadwagą. W jednym z badań klinicznych zaobserwowano również, że dodatek GOS do diety poprawił skład mikrobioty u pacjentów z zespołem jelita drażliwego, co przełożyło się na zmniejszenie objawów bólowych. Pomimo tych osiągnięć istnieje potrzeba prowadzenia dalszych badań, które dokładnie zbadają mechanizmy działania prebiotyków i ich wpływ na specyficzne populacje.

Korzyści zdrowotne prebiotyków

1. Zdrowie trawienne: EFSA uznała niektóre prebiotyki, jak inulina czy laktuloza, za korzystne dla zdrowia trawiennego, wspierając funkcje jelit.
2. Zdrowie odpornościowe: Prebiotyki modulują układ odpornościowy poprzez wpływ na mikrobiotę jelitową i produkcję SCFA. Istnieje potencjał w wykorzystaniu ich w walce z infekcjami i alergiami.
3. Zdrowie metaboliczne: Badania sugerują, że prebiotyki mogą wpływać na kontrolę masy ciała, wrażliwość na insulinę i metabolizm lipidów. Badanie FOOD4GUT wykazało, że dieta bogata w warzywa zawierające fruktany inulinowe zwiększa uczucie sytości i zmniejsza apetyt na słodkie oraz słone potrawy. Kolejne badania sugerują, że fermentacja SCFA w dystalnym odcinku jelita może bardziej efektywnie wspierać zdrowie metaboliczne niż w odcinku bliższym.
4. Zdrowie poznawcze: Coraz więcej dowodów łączy mikrobiotę z osią jelita-mózg. Badania kliniczne wskazują, że prebiotyki, takie jak GOS, poprawiają funkcje poznawcze u pacjentów z zaburzeniami psychotycznymi. W innym badaniu z udziałem zdrowych osób dorosłych, dieta bogata w prebiotyki i produkty fermentowane zmniejszyła odczuwany poziom stresu. Ponadto, 12-tygodniowa suplementacja ITF u bliźniąt w wieku ≥ 60 lat poprawiła funkcje poznawcze, szczególnie w obszarze pamięci i uczenia się asocjacyjnego.

Luki badawcze i wyzwania

Wciąż istnieje potrzeba lepszego zrozumienia mechanizmów działania prebiotyków oraz opracowania standaryzowanych narzędzi analitycznych i biomarkerów. Indywidualne różnice w składzie mikrobioty utrudniają porównania wyników badań. Ważne jest również prowadzenie badań klinicznych z mocną metodologią.

Proponowana ścieżka dla oświadczeń zdrowotnych

Autorzy sugerują trzy etapy w celu autoryzacji określenia „prebiotyk”:

1. Charakterystyka: Szczegółowe określenie składu chemicznego i wpływu prebiotyku na mikrobiotę.
2. Demonstracja: Udokumentowanie korzyści zdrowotnych w oparciu o mechanizmy działania.
3. Dokumentacja: Prowadzenie badań klinicznych potwierdzających związek przyczynowy między prebiotykiem a efektem zdrowotnym.

Podsumowanie

Mimo licznych dowodów na korzyści zdrowotne prebiotyków, ich formalne uznanie przez EFSA wymaga dalszych badań i lepszej dokumentacji. Priorytetem jest opracowanie standardów metodologicznych oraz wypracowanie spójnych ram dla przyszłych oświadczeń zdrowotnych w UE. Poprawa współpracy między nauką a przemysłem może przyspieszyć ten proces. Rozwój prebiotyków i ich uznanie przez organy regulacyjne mogą przynieść istotne korzyści ekonomiczne dla producentów żywności i suplementów diety. Włączenie prebiotyków do produktów pozwala na ich pozycjonowanie jako innowacyjnych, co może przyciągnąć świadomych konsumentów. Ponadto, sukces w uzyskaniu zatwierdzonych oświadczeń zdrowotnych może zwiększyć konkurencyjność firm na rynku międzynarodowym, otwierając nowe możliwości eksportowe. Potwierdzone naukowo korzyści prebiotyków mogą również prowadzić do większej lojalności klientów oraz usprawnienia komunikacji marketingowej poprzez wykorzystanie naukowo ugruntowanych argumentów.

Artykuł źródłowy: Tuohy, K. et al. (2024) ‘Prebiotics in food and dietary supplements: a roadmap to EU health claims’, Gut Microbes, 16(1). doi: 10.1080/19490976.2024.2428848.