Branża opakowaniowa jest jedną z tych branż, które w ostatnich latach odnotowały bardzo intensywny rozwój, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Jest to również branża, w której konsultowane i wprowadzane w życie są zmiany regulacyjne oraz prawne wynikające zarówno z bardziej świadomego, proekologicznego podejścia do używania opakowań, jak i ze względu na stale rosnące oczekiwania klientów / konsumentów w zakresie bezpieczeństwa produktu opakowaniowego. Aspekt ten ma szczególne znaczenie w przypadku opakowań projektowanych i wdrażanych w branży spożywczej.

Bezpieczeństwo produktu opakowaniowego

Na bezpieczeństwo produktu opakowaniowego w branży spożywczej wpływ maja dwa główne czynniki:

1. Związany z technologią wytwarzania, w tym z użytymi materiałami / surowcami oraz procesem wytwarzania i mogącymi się pojawić zanieczyszczeniami (substancje chemiczne będące składowymi użytych surowców (przykładowo monomery przy produkcji polimerów) lub powstające w wyniku procesów chemicznych / fizycznych zachodzących na etapie wytwarzania docelowego materiału opakowaniowego, (przykładowo w wyniku obróbki termicznej).

2. Związany z wpływem szeroko rozumianego środowiska prowadzenia procesó Wpływ ten należy rozumieć jako mogące pojawiać się zanieczyszczenia różnego rodzaju, stanowiące zagrożenie z punktu widzenia bezpieczeństwa finalnego produktu spożywczego.

Zanieczyszczenia, które najczęściej są identyfikowane w tym przypadku to:

• zanieczyszczania fizyczne (ciała obce pochodzące z instalacji, od pracowników itd.),

• zanieczyszczenia chemiczne (substancje chemiczne przedostające się z instalacji do opakowania (przykładowo smary) czy też substancje chemiczne będące pozostałością po procesie czyszczenia i przedostające się do opakowania / na powierzchnię opakowania),

• zanieczyszczenia biologiczne (insekty, owady znajdujące się w pomieszczeniach produkcyjnych i przedostające się do opakowania czy też na jego powierzchnię),

• zanieczyszczenia mikrobiologiczne (mające szczególne znaczenie w przypadku materiałów opakowaniowych, dla których czystość mikrobiologiczna ma znaczenie ze względu na rodzaj materiału spożywczego, do pakowania którego zostaną wykorzystane),

• zanieczyszczenia inne, takie jak przykładowo alergeny. Alergeny bywają często kwalifikowane w zakresie zanieczyszczeń chemicznych, aczkolwiek w związku z tym, iż alergeny w branży spożywczej stanowią istotne i kluczowe zagrożenie mające bezpośredni wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo konsumentów, również w branży opakowaniowej klasyfikowane są często jako odrębny typ zagroż W przypadku tego zagrożenia bardzo duże znaczenie ma odpowiednio przeprowadzona ocena ryzyka związanego z krzyżowym zanieczyszczeniem materiału opakowaniowego alergenami, które mogą być obecne w zakładzie produkującym opakowania, zazwyczaj nie bezpośrednio w obszarze produkcyjnym (zakładając wykluczenie alergenów w substancjach używanych w procesie, przykładowo w smarach), a w obszarach tzw. socjalnych, jak miejsce przygotowania, przechowywania i spożywania posiłków (dla zobrazowania: gluten w kanapkach, orzechy w słodyczach itd.). Poprawnie przeprowadzona ocena ryzyka pozwala określić odpowiednie środki nadzoru, które zazwyczaj pozwalają utrzymywać ryzyko kontaminacji krzyżowej alergenami na niskim lub bardzo niskim poziomie,

• zanieczyszczenia mogące pojawić się na skutek zafałszowania materiałów używanych do procesu produkcji. Temat zafałszowań w branży opakowaniowej bywa traktowany ogólnikowo i można by rzec „po macoszemu”, w szczególności wśród firm, które nie zdecydowały się na wdrożenie standardów dotyczących systemów zarządzania bezpieczeństwem produktu, standardów aprobowanych przez GFSI, takich jak np.: BRCGS for Packaging Materials (najnowsze wydanie 6). Poprawne zidentyfikowanie tych zagrożeń oraz przeprowadzenie oceny ryzyka ma bardzo duże znaczenie dla bezpieczeństwa finalnego produktu spożywczego (analiza VACCP). Zmniejszanie ryzyka zafałszowania materiału opakowaniowego to zmniejszanie ryzyka zanieczyszczenia produktu spożywczego (przykładowo migracje wcześniej niezidentyfikowanych substancji chemicznych do masy spożywczej – przekroczony limit migracji ogólnej OML, przekroczone limity migracji specyficznych SML, niezgodne dokumenty Deklaracji Zgodności dla poszczególnych typów materiałów opakowaniowych itd.). Kwestią, która bardzo często jest dyskutowana w branży, również w kontekście zafałszowań, jest kwestia użycia materiałów z recyklingu i zagrożeń z tym zwią Z punktu widzenia wpływu na środowisko koncepcja wykorzystania materiałów z recyklingu jest jak najbardziej zasadna, aczkolwiek z punktu widzenia bezpieczeństwa finalnego produktu wzbudza wiele wątpliwości…(Jaki jest procent surowców z recyklingu? Czy dokładnie taki, jak jest deklarowany przez dostawcę materiału? Jakie zanieczyszczenia mogą znajdować się w danym surowcu zawierającym materiał z recyklingu? Jak minimalizować ryzyko związane z obecnością niepożądanych substancji?).

Zmiany w systemach i zmiany w prawie

Jak projektować bezpieczeństwo materiału opakowaniowego i jak zarządzać procesami, aby minimalizować ryzyko pojawiania się różnych zagrożeń?

Kluczowym dla poprawnego zaprojektowania bezpiecznego materiału opakowaniowego jest znajomość mających zastosowanie przepisów prawa. Temat niby prosty, ale w gruncie rzeczy dość trudny, bo wymaga ciągłego monitorowania dyskutowanych i wprowadzanych w życie zmian w prawie. Dość często zmieniające się prawo wpływa bezpośrednio na konieczność wprowadzania zmian w recepturze czy też technologii, co ze względów procesowych nie jest ani proste, ani szybkie…

Przykładem rozporządzenia, w którym często wprowadzane są zmiany jest ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) NR 10/2011 z dnia 14 stycznia 2011 r. w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością.

W samym 2020 roku wprowadzono zmiany polegające na:

• dodaniu do wykazu kilku substancji, które mogą być używane w produkcji materiałów z tworzyw sztucznych (przykładowo: „Glinka montmorylonitowa modyfikowana chlorkiem dimetylodialkilo (C16-C18) amoniowym”, „Kwas fosforawy, ester trifenylowy, polimer z alfa-hydroomega-hydroksypoli[oksy(metylo1,2-etanodiylem)], estry C10-16 alkilowe”),

• obniżeniu granicy wykrywalności dla pierwszorzędowych amin aromatycznych (PAA),

• zmieniono załącznik IV określający informacje, które powinny znaleźć się w dokumencie Deklaracji Zgodności.

Ciekawym przykładem w zakresie znakowania produktów jest również ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) 2020/2151 z dnia 17 grudnia 2020r. ustanawiające zasady dotyczące zharmonizowanych specyfikacji w odniesieniu do oznakowania produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionych w części D załącznika do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko. To rozporządzenie z kolei odnosi się bardziej do kwestii przekazywania informacji konsumentom oraz wpływu na środowisko naturalne. Kategoria materiałów opakowaniowych branży spożywczej przywołana w tym rozporządzeniu to kubki na napoje.

Kluczowe dla zarządzania zagrożeniami procesowymi jest wdrożenie usystematyzowanego podejścia procesowego oraz ciągłe podnoszenie świadomości pracowników, czyli (stosując pewnego rodzaju uproszenie) wdrożenie systemu zarządzania bezpieczeństwem produktu. System może być certyfikowany lub nie, aczkolwiek posiadanie certyfikatu potwierdzającego wdrożenie najbardziej wymagających w tym zakresie systemów zarządzania, jest niewątpliwą przewaga konkurencyjną na rynku wytwórców opakowań do kontaktu z żywnością. Z punktu widzenia odbiorcy opakowania (producentów w branży spożywczej) taki certyfikat stanowi niewątpliwie czynnik zmniejszający w znacznym stopniu ryzyko związane z wpływem opakowania na bezpieczeństwo finalnego produktu, a tym samym ułatwiający podjęcie decyzji o nawiązaniu lub utrzymaniu współpracy.

Nadążenie za ciągłymi zmianami w mających zastosowanie w branży opakowaniowej przepisach prawa, projektowanie i produkowanie opakowań przy jednoczesnej redukcji wykorzystania zasobów naturalnych (wdrażając w pewnym zakresie założenia gospodarki obiegu zamkniętego) oraz zapewnieniu bezpieczeństwa produktu stanowi niewątpliwie ogromne wyzwanie dla branży opakowaniowej.

 Artykuł jest częścią opracowania - FoodFakty NAWIGATOR - Opakowania do żywności - fakty i mity