Zafałszowania żywności - raport sieci UE ds. oszustw rolno-spożywczych za 2020 r.

System Pomocy Administracyjnej i Współpracy ds. Oszustw Rolno-Spożywczych uruchomiono pod koniec 2015 roku. Jest to specjalna sieć, zarządzana przez Dyrekcję Generalną ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności (SANTE) Komisji Europejskiej. Pomimo pandemii COVID-19 w 2020 r. rutynowe kontrole i audyty dostosowały się do nowej sytuacji, poprzez sprostanie nowym wyzwaniom wynikającym z nowych możliwości oszustw rolno-spożywczych.

349 powiadomień za pośrednictwem systemu AAC-FF w 2020 roku

W ciągu 2020 r. członkowie sieci (kraje członkowskie oraz Norwegia, Islandia i Szwajcaria) przesłali łącznie 349 powiadomień za pośrednictwem systemu pomocy administracyjnej i współpracy Komisji w zakresie zwalczania oszustw żywnościowych (AAC-FF). Stanowi to 20-procentowy wzrost w porównaniu z 2019 rokiem. Główne kategorie, których dotyczyły powiadomienia to: tłuszcze i oleje, ryby i produkty mięsne.

Sprawozdanie nie mierzy całkowitej liczby przypadków zafałszowań żywności w UE

Niniejsze sprawozdanie roczne nie mierzy liczby przypadków oszustw w sektorze rolno-spożywczym w UE. Przedstawia działania unijnej sieci ds. oszustw rolno-spożywczych, podkreślając niektóre wnioski o współpracę i dobrowolną wymianę informacji między samymi państwami członkowskimi a Komisją w sprawie podejrzeń o oszustwa w sektorze rolno-spożywczym, a także zawiera cenne przykłady skoordynowanych działań UE.

Cztery główne kryteria rozróżniające oszustwo od niezgodności

Cztery kluczowe kryteria, które pomagają odróżnić oszustwa od niezgodności, kierują państwa członkowskie do wymiany informacji na temat podejrzanych niezgodności i potencjalnych umyślnych naruszeń przepisów UE dotyczących łańcucha rolno-spożywczego:

1. Naruszenie przepisów UE skodyfikowanych w prawodawstwie UE dotyczącym łańcucha rolno-spożywczego, o którym mowa w art. 1 ust. 2 rozporządzenia (UE) 2017/625.
2. Oszukiwanie klienta poprzez ukrywanie prawdziwej jakości produktu.
3. Bezpośredni lub pośredni zysk ekonomiczny dla sprawcy.
4. Intencja: silne podstawy, aby sądzić, że niezgodność nie jest przypadkowa.

Z roku na rok przybywa przypadków zafałszowań żywności

Obserwuje się stały wzrost wykorzystania systemu AAC-FF. W ciągu pięciu lat liczba spraw wygenerowanych każdego roku wzrosła ponad dwukrotnie - ze 157 w 2016 r. do 349 w 2020 r. Niemniej jednak należy podkreślić, że powiadomienia te nie reprezentują wszystkich podejrzanych niezgodności i potencjalnych umyślnych naruszeń przepisów UE, dot. łańcucha rolno-spożywczego i nie wszystkie z nich są potwierdzone jako umyślne. System służy do wymiany informacji dotyczących kwestii transgranicznych, ale odpowiedzialność za monitorowanie tych informacji spoczywa na zainteresowanych państwach członkowskich. Ponadto niniejsze sprawozdanie nie obejmuje wszystkich działań, które państwa członkowskie prowadzą na szczeblu krajowym.

Liczba zgłoszeń w systemie AAC-FF według minionych lat:

Najczęściej zgłaszane kategorie

Najczęściej zgłaszaną kategorią w systemie w 2020 r. były „Tłuszcze i oleje”, a większość tych przypadków dotyczy oliwy z oliwek. Państwa członkowskie muszą przeprowadzać coroczne kontrole, aby zapewnić przestrzeganie norm handlowych w odniesieniu do oliwy z oliwek. W tym przypadku niezgodności zgłoszone w bazie danych AAC-FF mogą nie być jednoznacznie powiązane z umyślnymi oszustwami, ale z faktem niespełnienia cech jakościowych wymaganych dla oliwy z oliwek najwyższej jakości z pierwszego tłoczenia i oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia. Oliwa z oliwek z czasem ulega degradacji, zwłaszcza jeśli warunki przechowywania i transportu nie są optymalne. Powiadomienia wymagają od państw członkowskich przeprowadzenia dalszych dochodzeń w celu rozróżnienia między rzeczywistą niezgodnością a oszustwem.

Na drugim miejscu znalazła się kategoria "Ryby i produkty rybołówstwa" (34). Większość kwestii dotyczących produktów rybołówstwa wiąże się z podejrzeniami o nielegalną obróbkę, np. z użyciem azotanów i tlenku węgla lub niezadeklarowanym dodawaniem wody (np. w przypadku ryb mrożonych). Nielegalny dodatek azotanów i azotynów dotyczy zazwyczaj tuńczyka, który początkowo jest przeznaczony do przetworzenia, ale po nielegalnym procesie dodania tych substancji ryba zmienia barwę, a następnie sprzedawana jest jako świeża.

Rozporządzenie IMSOC nakłada na państwa członkowskie obowiązek zgłaszania wszystkich podejrzeń o oszustwa rolno-spożywcze o charakterze transgranicznym za pośrednictwem systemu AAC-FF, w zakresie rozporządzenia (UE) nr 2017/625, w tym na przykład w sprawach dotyczących zdrowia roślin i zwierząt . W 2020 r. około jedna piąta powiadomień dotyczyła żywych zwierząt lub produktów innych niż żywność lub pasza. Wszystkie kategorie widoczne są na wykresie poniżej:

Liczba zgłoszeń wygenerowanych przez poszczególne kraje

Najwięcej zgłoszeń w systemie AAC-FF w 2020 r. wygenerowały Niemcy (84), Belgia (60) oraz Francja (53).

Polska nie wygenerowała żadnego zgłoszenia w systemie, co może świadczyć o niskiej współpracy z krajami członkowskimi w zakresie walki z oszustwami rolno-spożywczymi.

Liczbę zgłoszeń według krajów przedstawia mapa poniżej:

Oszustwa według poszczególnych kategorii

Oszustwa/naruszenia zostały podzielone na następujące kategorie:

1. problemy z dokumentami,
2. niezatwierdzone przetwarzanie i/lub proces,
3. wymiana/rozcieńczenie/dodanie/usunięcie w produkcie (składnika),
4. błędne oznakowanie,
5. naruszenie praw własności intelektualnej.

Najczęściej zgłaszaną kategorią w 2020 r. było „błędne oznakowanie” (37%), które dotyczy wprowadzania konsumentów w błąd poprzez informacje na etykiecie, np. oliwa z oliwek niskiej jakości jest prezentowana jako ekstra z pierwszego tłoczenia. Drugim najczęstszym typem niezgodności były „dokumenty” (25%), które obejmują kwestie sfałszowanych dokumentów i identyfikowalności. Zastąpienie i rozcieńczenie (21%) odnosi się do procesu mieszania lub zamiany składnika o wysokiej wartości na składnik o niskiej wartości, np. rozcieńczanie wina. Niezatwierdzone przetwarzanie/proces (13%) odnosi się do działań, takich jak traktowanie tuńczyka azotynami. Wreszcie naruszenie praw własności intelektualnej (4%) dotyczyło produktów podrabianych.

Przykład współpracy – zafałszowany ser mozzarella z mleka bawolego

Dobrym przykładem udanej współpracy jest przypadek „mozzarelli z mleka bawolego”, która była produkowana w Hiszpanii i reklamowana jako „mozzarella w 100% z mleka bawolego”. Dochodzenie rozpoczęło się po powiadomieniu władz włoskich przez „Konsorcjum na rzecz ochrony mozzarelli bawolej z Kampanii”. Władze włoskie zgłosiły sprawę w systemie AAC-FF i zaalarmowały władze hiszpańskie o gospodarstwie, produkującym ser mozzarella reklamowany jako wytworzony w 100% z mleka bawolego. Ponadto ser prezentowany był jako substytut dla konsumentów nietolerujących mleka krowiego. Na podstawie wniosku złożonego przez władze włoskie, agenci jednostki SEPRONA Hiszpańskiej Gwardii Cywilnej zebrali i przeanalizowali próbki sera, a następnie ustalili, że w niektórych przypadkach do 22% użytego do produkcji mleka pochodziło od krów.

Podejrzenie oszustwa – system AAC-FF i RASFF

Komisja co tydzień dokonuje przeglądu wszystkich powiadomień i wniosków utworzonych w ramach AAC-FF i iRASFF. W razie potrzeby Komisja kontaktuje się z członkami sieci w celu uzyskania wyjaśnień. Celem jest wykrycie potencjalnego umyślnego naruszenia przepisów UE dotyczących łańcucha rolno-spożywczego, które mogło pozostać niezauważone lub które wymaga koordynacji i działań następczych na poziomie UE. W 2020 r. ten regularny przegląd informacji pozwolił Komisji na zidentyfikowanie potencjalnego podejrzenia oszustwa w 253 powiadomieniach AAC-FF i 269 powiadomieniach RASFF.

Państwa członkowskie i państwa spoza UE zostały poinformowane i poproszone o zbadanie każdego z nich.  Wśród tych powiadomień "owoce i warzywa" zajmowały pierwsze miejsce zarówno w systemie AAC-FF (37,3 proc.), jak i w systemie RASFF (35,7 proc.). W większości przypadków zgłoszone niezgodności w systemie AAC-FF dotyczyły produktów z UE (56,4 %), natomiast w zdecydowanej większości powiadomień w ramach systemu RASFF produkty pochodziły spoza UE (81,8 %). Większość tych niezgodności dotyczyło stosowania niedozwolonych procesów i nieautoryzowanych pestycydów. 

Więcej szczegółowych informacji oraz wykresów odnośnie tych podejrzeń znajduje się bezpośrednio w raporcie.

Działania dotyczące ofert online i reklamy żywności związanej z COVID-19

Konsumenci, ale także uczciwi operatorzy, a także państwa członkowskie coraz częściej wzywają do bardziej zdecydowanych działań w celu zapewnienia integralności łańcucha żywnościowego w odniesieniu do handlu elektronicznego. W związku z tym Komisja zorganizowała spotkania państw członkowskich poświęcone handlowi elektronicznemu, w celu bardziej aktualnych dyskusji, wzmocnienia powiązań między zainteresowanymi usługami na szczeblu krajowym oraz łatwiejszej wymiany informacji między członkami. Pandemia koronawirusa w 2020 r. wywołała wśród ludzi powszechny strach i niepokój. Ten nastrój stwarzał okazję do oszukiwania konsumentów poprzez oferowanie online żywności lub suplementów diety, które rzekomo zapobiegają wirusowi lub go leczą. W kwietniu 2020 r. natychmiast rozpoczęto skoordynowane działania w sprawie tych produktów. Do tego działania dołączyło 19 krajów, co doprowadziło do zgłoszenia 646 przypadków produktów spożywczych, które rzekomo zapobiegają chorobie lub leczą COVID-19. Zdecydowana większość produktów (602) została sklasyfikowana jako „żywność dietetyczna, suplementy diety, żywność wzbogacona”.

Pełny raport w języku angielskim dostępny jest pod linkiem źródłowym poniżej

Źródło: https://ec.europa.eu/food/system/files/2021-09/ff_ffn_annual-report_2020_1.pdf

Zespół FoodFakty ustawicznie monitoruje rynek i wszystkie wykryte przypadki zafałszowań w EU oraz reszcie świata. Niezwłocznie rejestruje wszystkie produkty w bazie Probase360, a klienci bazy codziennie o godzinie 6.00 otrzymują alert z bieżacymi wycofaniami z rynku i mogą niezwłocznie podejmować działania prewencyjne i pogłębiać informacje o sytuacji w module analitycznym bazy.

Dowiedz się więcej o Strefie Managera i narzędziach Probase360