Czy może nam zabraknąć czekolady?

Dziś, 12 kwietnia obchodzimy Światowy Dzień Czekolady. To wyjątkowe święto także dla Polaków, którzy uwielbiają czekoladowe słodycze. W tym szczególnym dniu zachęcamy do zjedzenia ulubionego czekoladowego przysmaku, ale także do refleksji i zadania sobie pytania: czy kiedyś może nam zabraknąć kakao? Czy czekolada stanie się towarem luksusowym? Pamiętajmy bowiem, że bez kakao nie ma czekolady, a bez rolników nie ma kakao.

Polska – światowy lider

Nasi rodacy – jak wykazał raport Euromonitor [1] za 2022 r. – zjadają średnio aż 5,7 kg rocznie czekolady, czyli ponad 57 tabliczek. Polska jest jednym z liderów eksportu czekolady na świecie, zajmuje miejsce tuż za podium, posiadając 7,3% udziału w rynku. Pozycje liderów dzierżą odpowiednio: Włochy (27,3%), Niemcy (17%) oraz Belgia (11%).

Z roku na rok znacząco zwiększa się wartość sprzedaży światowego rynku czekolady, który w 2022 roku według Expert Market Research [2] wynosił 127 mld $ i będzie rósł stabilnie z miesiąca na miesiąc, aby w 2028 roku osiągnąć ponad 165 mld $.

Czy to oznacza, że rolnicy uprawiający kakao w świetle globalnych transformacji i wzrostu wartości całej branży żyją w dostatku? Niestety nie.

Ponad 45 milionów w ubóstwie

Z uprawy kakaowców żyje od 5 do 6 mln rolników z krajów globalnego Południa, w szczególności Ghany i Wybrzeża Kości Słoniowej. Ci, wraz z około 40 milionami pracowników najemnych żyją na skraju ubóstwa [3]. To niespotykana wręcz liczba: wyobraźmy sobie bowiem, że wszyscy Polacy i Czesi mimo ciągłej i niekiedy ciężkiej pracy nie byliby w stanie żyć na godnym poziomie, zapewniać dzieciom edukacji czy opieki medycznej. Teoretycznie w środku Europy sytuacja nie do pomyślenia, w Afryce Zachodniej jest codziennością.

Według danych zgromadzonych na portalu Fairtrade Risk Map [4] w krajach będących największymi producentami kakao, Ghanie i Wybrzeżu Kości Słoniowej, od 30 do 58% gospodarstw domowych żyje poniżej granicy skrajnego ubóstwa, a od 73 do 90% zarabia poniżej minimum socjalnego [5].

W Wybrzeżu Kości Słoniowej typowe gospodarstwo domowe rolnika uprawiającego kakao osiąga dochód w wysokości zaledwie 1/3 kwoty pozwalającej na godne życie.

Problem nawarstwia się od lat, powodując odpływ młodych osób z agrobiznesu. Obecnie średni wiek farmerów produkujących kakao to ponad 50 lat [6], bez dużych perspektyw na szybkie obniżenie średniej. Te dane statystyczne są niezwykle ważne w kontekście pytań, na które szukamy odpowiedzi. Dlaczego? Otóż średnia długość życia mężczyzn w Ghanie wynosi około 64 lata. W przypadku Wybrzeża Kości Słoniowej jeszcze mniej – tam rolnik żyje szacunkowo 58 lat. Tym samym wspomniana średnia życia osób uprawiających kakaowce i pracujących na plantacjach zbliża się niebezpiecznie do granicy żywotności.

Organizacja Fairtrade dokłada wszelkich starań, by odwrócić ten trend i poprawić byt rolników.

„Wybierając wyroby czekoladowe z oznaczeniem Fairtrade, wszyscy przyczyniamy się do poprawy warunków ich życia i pracy: bez dyskryminacji, bez pracy przymusowej czy też bez wykorzystywania dzieci do pracy. Rolnicy z Afryki, a także Ameryki Łacińskiej, Azji i Oceanii zrzeszeni w systemie Fairtrade mogą liczyć na uczciwe warunki handlowe, dodatkowe środki z premii Fairtrade oraz mają dostęp do programów szkoleniowych i rozwojowych – tłumaczy Michał Bryda-Przybyszewski, menedżer ds. komunikacji w Fairtrade Polska.

„Dochody ze sprzedaży kakao Fairtrade pozwalają mi dbać o moją farmę, dzięki czemu mam możliwość zaopiekowania się swoją rodziną, zabrania dzieci do lekarza w przypadku jakiejkolwiek choroby, wiem też, że dodatkowo pomogę im osiągnąć sukces w przyszłości” – twierdzi Finda Kouadio Théodore, rolnik należący do certyfikowanej przez Fairtrade spółdzielni kakaowej CAPRESSA z Wybrzeża Kości Słoniowej.

Jest to możliwe dzięki temu, że w przypadku spadku cen rynkowych farmerzy zrzeszeni w spółdzielniach współpracujących z Fairtrade otrzymują za swoje plony ustaloną cenę minimalną, która pokrywa koszty zrównoważonej produkcji kakao.

Wylesianie i brak wody

Niestety, problem nieuczciwego wynagradzania to niejedyne wyzwanie, które stoi przed rolnikami i może być decydującym czynnikiem dla przyszłości kakao oraz czekolady.

Kakaowiec jest rośliną bardzo wrażliwą na suszę. Zmiany klimatyczne powodują wzrost temperatur, posuchę, a burze tropikalne i huragany są coraz częstsze i bardziej intensywne, co prowadzi do znaczącego zmniejszenia plonów kakao i sprawia, że niektóre obecne obszary produkcyjne nie nadają się do uprawy. Efektem jest błędne koło wylesiania współtworzone przez rolników, którzy, chcąc zapewnić sobie środki do życia, rozszerzają produkcję na obszary leśne. Monokultury, w których uprawia się jeden gatunek rośliny, zwiększają ryzyko degradacji gleby oraz występowania chorób kakaowców, co zagraża dalszym uprawom.

Warto mieć jednak na uwadze, że z perspektywy sprawiedliwości klimatycznej konieczne jest wspieranie zrównoważonych upraw zamiast karania rolników za wylesianie. Podczas warsztatów [7] oceny ryzyka, prowadzonych przez Fairtrade w 2022 r., rolnicy wykazali się wyjątkową świadomością wzajemnych powiązań między zmianą klimatu a uprawą kakao. Zwrócili jednak uwagę na fakt, że obecnie często są zakładnikami całej sytuacji i bez zewnętrznego wsparcia sami sobie nie poradzą.

W ramach prowadzonego przez Fairtrade projektu West Africa Cocoa Programme tylko w 2020 r. przeszkolono 160 000 rolników i menedżerów ze 180 spółdzielni rolniczych. Uczestnicy szkoleń mogli dowiedzieć się m.in., jak efektywnie zarządzać gospodarstwem, jakie praktyki rolnicze są bardziej przyjazne dla środowiska oraz jak przystosować się do zmian klimatu.

Większa świadomość rynku i konsumenta

Coraz większą świadomością wykazują się, na szczęście, nie tylko rolnicy Ameryki Łacińskiej, Karaibów, Afryki, Azji i Oceanii, ale dzięki organizacji Fairtrade Polska także My - Polki i Polacy.

Dzięki naszym zakupom wyrobów czekoladowych tylko w 2021 roku do rolników uprawiających kakao trafiła równowartość blisko 4 mln zł w ramach premii Fairtrade. Co ciekawe – i jakże ważne dziś w Światowym Dniu Czekolady – spośród wszystkich sprzedanych w Polsce produktów ze znakiem FAIRTRADE, aż 88% to te wytwarzane z kakao – mówi Michał Bryda-Przybyszewski z Fairtrade Polska.

Globalnie wartość premii Fairtrade wypłaconej spółdzielniom rolniczym od 2015 r. wyniosła znacznie ponad 200 mln euro. Premia Fairtrade to dodatkowe otrzymane środki, oprócz ceny skupu plonów, które rolnicy inwestują w wybrane przez siebie projekty rozwojowe i w podniesienie jakości życia lokalnych społeczności.

„Wzięliśmy nasz los w swoje ręce. Dzięki Fairtrade dokonaliśmy dużego postępu. Mamy wodę pitną, toalety i szkoły. Kooperatywa płaci rolnikom na czas i nie ma oszustw przy ważeniu ziaren” - wyjaśnia Barikisu Adam, rolniczka uprawiająca kakao na zasadach Fairtrade ze spółdzielni Kuapa Kokoo z Ghany.

Miejmy świadomość tego, że choć wspólnie osiągnęliśmy wiele w budowaniu bardziej sprawiedliwego świata, to jeszcze daleka droga przed nami, a zakup produktu z certyfikatem Fairtrade ma wpływ na los rodzin z odległych krajów. Wybierajmy więc certyfikowane produkty z naturalnych surowców pochodzących ze sprawdzonych źródeł.

Źródła

[1] https://isbiznes.pl/2022/09/05/wedel-prognozuje-rozwoj-rynku-czekolady/

[2] https://www.expertmarketresearch.com/reports/chocolate-market

[3] https://www.fairtrade.org.pl/fairtrade/produkty-i-producenci/kakao/

[4] https://riskmap.fairtrade.net/

[5] van Vliet et al. 2021, źródło: https://riskmap.fairtrade.net/

[6] https://riskmap.fairtrade.net/commodities/cocoa

[7] https://riskmap.fairtrade.net/commodities/cocoa