Czy można zmniejszyć ryzyko stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2? Wyzwanie dla edukacji i producentów żywności

Liczba osób chorujących na cukrzycę na całym świecie stale rośnie. Według danych z 2017 roku na cukrzycę chorowało ponad 425 milionów dorosłych. Przy czym największą grupę diabetyków (około 80-90% spośród wszystkich chorych na cukrzycę) na całym świecie stanowią chorzy na cukrzycę typu 2.

Na występowanie cukrzycy typu 2 mają wpływ czynniki niezależne od chorego, takie jak: pochodzenie etniczne, historia rodzinna, czynniki genetyczne oraz czynniki społeczne, zależne od chorego, takie jak: rodzaj diety, nadwaga, otyłość, brak aktywności fizycznej jak również palenie papierosów. Istotne jest wczesne rozpoznanie cukrzycy. Zgodnie z zaleceniami PTD z 2019 roku „pacjenci ze stanem przedcukrzycowym powinni otrzymywać zalecenia na temat zdrowego stylu życia, tj. redukcji masy ciała i jej utrzymania oraz wprowadzeniu aktywności fizycznej min. 150 min. na tydzień. U osób w stanie przedcukrzycowym ze wskaźnikiem BMI powyżej 35 kg/m² i poniżej 60 roku życia oraz u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej zaleca się rozważyć wprowadzenie wraz z modyfikacją stylu życia Metforminy”. W czasie zwiększonego wysiłku fizycznego wzrasta zapotrzebowanie mięśni na glukozę. Aby sprostać temu zapotrzebowaniu na energię, cukier jest pobierany z krwi podczas ćwiczeń, a także po nich. W ten sposób stężenie glukozy we krwi ulega obniżeniu.

Ma to ogromny wpływ w przypadku cukrzycy typu 2, w której objawy mogą być przez wiele lat bagatelizowane, a rozpoznanie następuje dopiero w sytuacji, kiedy pojawiają się powikłania. Badanie przesiewowe należy przeprowadzić za pomocą oznaczania glikemii na czczo lub doustnego testu tolerancji glukozy z użyciem 75 g glukozy. Dlatego w rekomendacjach PTD z 2019 roku na temat postępowania u chorych na cukrzycę zaleca się oznaczenia glikemii w celu wczesnego rozpoznania stanu przedcukrzycowego/cukrzycy typu 2 już u osób po 45 roku życia oraz u młodszych z nadwagą i otyłością, u których występuje co najmniej jeden czynnik rozwoju cukrzycy. Według badań obniżenie masy ciała już o 5 % sprzyja zapobieganiu rozwojowi cukrzycy. Natomiast redukcja tkanki tłuszczowej o 15-20% może prowadzić do zwiększenia wrażliwość trzustki do wydzielania insuliny oraz zmniejszenia insulinooporności i zapotrzebowania na insulinę, a także może prowadzić do remisji cukrzycy typu 2. Natomiast u kobiet, u których wcześniej nie rozpoznano cukrzycy, między 24. a 28. tygodniem ciąży należy wykonać test doustnego obciążenia 75 g glukozy w celu diagnostyki cukrzycy ciążowej.

Do 2020 roku na świecie podejmowane są działania zwiększające świadomość społeczeństw na temat cukrzycy oraz ograniczenie zachorowalności na cukrzycę, które wpisane zostały w ramy WHO NCD (noncommunicable diseases – choroby niezakaźne) Global Action Plan 2013-2015. Zgodnie z powyższym WHO zwraca uwagę na:

• Potrzebę stworzenia krajowych mechanizmów (wielosektorowe komisje wyższego szczebla – zapewniające zaangażowanie polityczne, alokację zasobów, skutecznego przywództwa i wsparcia dla zintegrowanej reakcji na cukrzycę,
• Tworzenia warunków do pełnienia przywódczej roli dla ministerstw zdrowia w każdym z krajów;
• Ustalenie celów i wskaźników odnośnie cukrzycy,
• Podjęcie działań zapobiegających nadwadze i otyłości we wczesnym wieku oraz u kobiet przed porodem,
• Wzmocnienie reakcji opieki zdrowotnej,
• Zapewnienie diabetykom dostępu do podstawowych technologii stosowanych w lecznictwie i kontrolowaniu cukrzycy.

Eksperci w dziedzinie diabetologii podkreślają znaczenie powtarzalności porad dotyczących zmian stylu życia w skutecznej prewencji cukrzycy oraz edukacji przez osoby do tego uprawnione. Szczegółowe zalecenia dietetyczne powinny być indywidualizowane w zależności od potrzeb i możliwości pacjenta. Ich zdaniem nie ma diety uniwersalnej dla wszystkich pacjentów z cukrzycą. Optymalne dla chorego proporcje makroskładników powinny być ustalane indywidualnie z uwzględnieniem wieku, aktywności fizycznej, obecności powikłań cukrzycy, schorzeń dodatkowych. Udział węglowodanów powinien stanowić ok. 45% ilości całkowitej energii do 60% przy dużym spożyciu błonnika i produktów o niskim indeksie glikemicznym ( IG<55). Natomiast spożycie węglowodanów prostych należy ograniczyć do minimum. Dzienne spożycie fruktozy nie powinno przekraczać 50 g, a minimalna podaż błonnika pokarmowego powinna wynosić 25 g lub 15 g na 1000 kcal diety. Udział energii z tłuszczu powinien wynosić 25-45% wartości diety. Kwasy tłuszczowe nasycone powinny stanowić poniżej 10 % energii, jednonienasycone poniżej 20 % energii, a kwasy tłuszczowe wielonienasycone od 6 do 10% energii.  W przypadku pacjentów z hipercholesterolemią korzystne może być wprowadzenie do diety żywności zawierającej sterole roślinne w ilości 2-3 g na dobę. Aby obniżyć stężenie cholesterolu frakcji LDL należy zmniejszyć udział tłuszczów nasyconych w diecie i/lub zastąpić je węglowodanami o niskim IG i/lub tłuszczami jednonienasyconymi. Spożycie cholesterolu z dietą należy zmniejszyć do poniżej 200 mg/d. Udział energii pochodzącej z białka powinien wynosić 15-20%, a w przypadku chorych z nadmierną masą ciała dieta może dostarczyć 20-30% energii z białka. Ilość soli pochodzącej ze wszystkich źródeł nie powinna przekraczać 5g/d.

Większość producentów żywności podejmuje działania reformulacyjne i dostrzega konieczność interdyscyplinarnej współpracy w zakresie wpływu na produkty rynkowe. W ostatnich latach nastąpił wzrost podaży produktów prozdrowotnych np. o zmniejszonej zawartość cukrów, soli, tłuszczów. Dlatego celem działań HLG-UE ( High Level Group) jest obniżenie zawartości tłuszczu i cukru o co najmniej 10% do 2020 roku.  Edukacja konsumentów w zakresie prawidłowego żywienia, składu i właściwości poszczególnych produktów spożywczych jest niezbędnym elementem przeciwdziałania rozwojowi chorób dietozależnych, w tym cukrzycy. Amerykanie szacują, że prawie połowa żywności w USA jest kupowana z powodów zdrowotnych, a w przyszłości żywność funkcjonalna lub medyczna będzie stanowiła połowę całego rynku żywności.

VI Kongres Bezpieczeństwa Żywności

Problematyka cukrzycy zostanie szrzej omówiona przez eksperta Instytutu Żywności i Żywienia podczas tegorocznego VI Kongresu Bezpieczeństwa Żywności, który odbędzie się już 11 września. 

Zapisy oraz pełen harmonogram dostępne na stronie: http://foodcongress.org/