Poziomy pozostałości pestycydów w żywności na rynku europejskim - sprawozdanie EFSA

Zgodnie z art. 32 rozporządzenia (WE) nr 396/2005) EFSA przedstawia roczne sprawozdanie, w którym analizuje poziomy pozostałości pestycydów w żywności dostępnej na rynku europejskim. Z ustaleń wynika, że jest mało prawdopodobne, aby ocenione poziomy dla analizowanych produktów spożywczych stanowiły zagrożenie dla zdrowia konsumentów. Proponuje się jednak szereg zaleceń mających na celu zwiększenie skuteczności europejskich systemów kontroli, a tym samym dalsze zapewnianie wysokiego poziomu ochrony konsumentów.

EFSA opublikowała sprawozdanie za 2018 r. dotyczące pozostałości pestycydów w żywności, które zawiera przegląd działań w zakresie urzędowych kontroli pozostałości pestycydów przeprowadzonych w państwach członkowskich UE, Islandii i Norwegii. Zawiera ono podsumowanie wyników zarówno skoordynowanego programu kontroli UE (EUCP), jak i krajowych programów kontroli (NP). Sprawozdanie zawiera również wyniki oceny ryzyka dla obu programów. Kompleksowa analiza wyników stanowi dla podmiotów zarządzających ryzykiem solidną podstawę dowodową do opracowania przyszłych programów monitorowania i podjęcia decyzji dotyczących pestycydów i produktów żywnościowych.

Sprawozdanie – znaczenie dla przemysłu spożywczego

Niniejsze sprawozdanie ma na celu dostarczenie informacji zainteresowanej opinii publicznej oraz zainteresowanym stronom, które są zainteresowane łańcuchem dostaw żywności i ponoszą za niego odpowiedzialność, w szczególności podmiotom działającym w tym łańcuchu. Jego celem jest przedstawienie kompleksowego przeglądu ustaleń dotyczących pozostałości w żywności wprowadzanej do obrotu, w tym możliwych niezgodności z prawnie obowiązującymi limitami, oraz ocena narażenia konsumentów na pozostałości pestycydów. Ponadto, w stosownych przypadkach, przedstawia zalecenia dotyczące możliwych opcji zarządzania ryzykiem. Ustalenia zawarte w sprawozdaniu są systematycznie wykorzystywane przez Komisję i państwa członkowskie w celu ustalenia priorytetów kontroli żywności wprowadzanej do obrotu, w tym najistotniejszych kombinacji substancji i towarów, które należy włączyć do rozporządzenia w sprawie EUCP lub do krajowych programów kontroli.

Skoordynowany program kontroli UE (EUCP)

EUCP pobiera losowo próbki produktów spożywczych najczęściej spożywanych przez obywateli UE, co daje statystycznie reprezentatywny obraz sytuacji w zakresie pozostałości pestycydów w tych produktach. Państwa składające sprawozdania przeanalizowały 91 015 próbek, co stanowi wzrost o 3% w porównaniu z 2017 r. Ogółem przeanalizowano 821 pestycydów, średnio 239 na próbkę (229 pestycydów w 2017 r.). Ogólnie rzecz biorąc, liczba próbek, które mieściły się w dopuszczalnym prawem limicie (tj. zmierzone poziomy nie przekraczały NDP dozwolonych w prawodawstwie UE), pozostaje stała w porównaniu z poprzednim rokiem (95,5% w 2018 r. w porównaniu z 95,9% w 2017 r.). NDP zostały przekroczone w 4,5% próbek (4,1% w 2017 r.). Biorąc pod uwagę niepewność pomiaru, 2,7% wszystkich analizowanych próbek (2478 próbek) przekroczyło limity ustawowe, co spowodowało nałożenie sankcji prawnych lub podjęcie działań administracyjnych. Jest to wartość wyższa niż za okres poprzedzający, wynosząca 2,5%. Liczba próbek z krajów przedstawiających sprawozdania w UE w porównaniu z krajami trzecimi również utrzymuje się na stałym poziomie. Nastąpił jednak wzrost liczby próbek nieznanego pochodzenia (10,1% w 2018 r. w porównaniu z 7% w 2017 r.).

Wnioski i zalecenia

W kontekście programów krajowych (łącznie z wynikami EUCP) liczba próbek przeanalizowanych przez państwa składające sprawozdania pod kątem pozostałości pestycydów wzrosła o 3% w porównaniu z 2017 r. Wskaźnik przekroczenia NDP wzrósł z 4,1% w 2017 r. do 4,5% w 2018 r. Odsetek próbek pochodzących z rynku wewnętrznego UE (63%) i z państw trzecich (27%) pozostał stały w porównaniu z 2017 r. (odpowiednio 64% i 29%), z wyjątkiem wzrostu liczby próbek nieznanego pochodzenia (7% w 2017 r. w porównaniu z 10,1% w 2018 r.).

Losowe pobieranie próbek towarów w ramach EUCP spożywanych głównie przez obywateli UE (tj. bakłażanów, bananów, brokułów, grzybów uprawnych, grejpfrutów, melonów, słodkiej papryki, winogron stołowych, ziarna pszenicy, oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia, tłuszczu wołowego i jaj kurzych) zapewnia statystycznie reprezentatywny obraz sytuacji w zakresie pozostałości pestycydów w tych produktach spożywczych. Po raz pierwszy w tym roku wyniki te zostały przedstawione na specjalnej stronie internetowej, która umożliwia przeglądanie wyników. Ponieważ towary zarówno w 2018 r., jak i w 2015 r. EUCP nie są w pełni zgodne, nie można dokonać bezpośredniego porównania przekroczeń NDP. W odniesieniu do towarów spożywczych indywidualny wskaźnik przekroczenia NDP wzrósł w latach 2015-2018 w przypadku winogron stołowych (z 1,8% do 2,6%), papryki słodkiej (z 1,2% do 2,4%), bananów (z 0,5% do 1,7%) i oberżyny (z 0,6% do 1,6%). W 2018 r. wskaźnik przekroczeń spadł w porównaniu z 2015 r. dla brokułów (z 3,7% do 2,0%), oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia (z 0,9% do 0,6%) i jaj kurzych (z 0,2% do 0,1%). W rozporządzeniu EUCP nałożono wymóg pobrania co najmniej 683 próbek w podziale na towary w celu oszacowania wskaźnika przekroczenia NDP wynoszącego 1% z marginesem błędu wynoszącym 0,75% w odniesieniu do wszystkich poszczególnych towarów, z wyjątkiem melona i oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia, w przypadku których był on bardzo zbliżony. Oznacza to, że wnioski dotyczące produktów żywnościowych z wynikami EUCP mieszczą się w granicach uzgodnionej niepewności.

Wyniki źródłem informacji do oszacowania narażenia konsumentów

Wyniki programów monitorowania stanowią cenne źródło informacji dla oszacowania narażenia konsumentów UE na pozostałości pestycydów w żywności. Podobnie jak w latach poprzednich, deterministyczny model PRIMo rev. 3.1 został wykorzystany do przeprowadzenia oceny ryzyka w odniesieniu do 177 pozostałości pestycydów objętych EUCP (w przypadku znacznika CS2 zawartego w EUCP stworzono 6 różnych scenariuszy dotyczących ditiokarbaminianów; tak więc ocenie poddano łącznie 182 pestycydy). Ocenę ostrego ryzyka przeprowadzono w odniesieniu do towarów objętych EUCP, natomiast wszystkie surowce wymienione w PRIMo rev. 3.1, które zostały wykorzystane do przeprowadzenia oceny ryzyka przewlekłego.

Ocenę ostrego narażenia przeprowadzono na 22 752 próbkach. W 1,4% próbek stwierdzono przekroczenie ARfD. Pestycydy najczęściej przekraczane były: chloropiryfos (126 próbek), tiabendazol (RD) (91), formetanat (17), metomyl (16), etefon (15), acetamiprid (RD) (14), tebukonazol (RD) (10) i propikonazol (10). Wyniki te opierają się na deterministycznej metodzie przesiewowej, która wykorzystuje szereg konserwatywnych założeń. W związku z tym EFSA uważa za mało prawdopodobne, aby ograniczona liczba przekroczeń ostrej dawki referencyjnej mogła stanowić zagrożenie dla zdrowia konsumentów.

W ocenie przewlekłego narażenia przeprowadzonej na 80 733 próbkach oszacowano, że narażenie było niższe niż ADI dla wszystkich pozostałości pestycydów (z wyjątkiem konserwatywnego założenia - dostosowanej górnej granicy - gdzie przyjęto, że znacznik CS2 pochodzi od ziramu ditiokarbaminianu). W związku z tym, zgodnie z obecnym stanem wiedzy naukowej, przewlekłe narażenie z dietą prawdopodobnie nie będzie stanowić zagrożenia dla zdrowia konsumentów.

W oparciu o wyniki monitorowania pestycydów w 2018 r. EFSA zaleca, co następuje:

Kilka niezatwierdzonych pestycydów w UE zostało wielokrotnie wykrytych w żywności, z której losowo pobrano próbki, wyprodukowanej w UE na poziomie przekraczającym dopuszczalne prawem limity, np:

- oberżyny: ometoat,

- brokuły: bitertanol, karbendazym (RD) i flusilazol,

- melony: dieldryna (RD) i chlorfenapyr,

- słodka papryka/ papryka dzwonkowa: chlorfenapyr i triadimefon,

- winogrona stołowe: karbendazym (RD), ometoat i acefat,

- ziarno gryki: karbendazym (RD) i fenitrotion

- oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia: iprodion (RD).

Ponieważ wyniki te wskazują na możliwe niewłaściwe stosowanie niezatwierdzonych substancji czynnych w UE, zaleca się, aby państwa członkowskie podjęły działania następcze w związku z tymi ustaleniami, zbadały przyczyny i podjęły w stosownych przypadkach środki naprawcze.

Ze względu na wzrost wskaźnika wykrywalności DDT (RD) w tłuszczu wołowym w porównaniu z innymi gatunkami, EFSA zaleca, aby analizę tłuszczu wołowego traktować priorytetowo w stosunku do innych tłuszczowych produktów objętych EUCP (np. wieprzowiny, drobiu).

Przekroczenia w produktach z krajów trzecich

Odnotowano znaczny wzrost liczby próbek nieznanego pochodzenia (10,1%) w porównaniu z 2017 r. (7%). Kraj pochodzenia próbki jest cenną informacją dla identyfikowalności próbek niezgodnych z wymogami i dostarcza istotnych informacji na temat potencjalnych problemów w państwach trzecich. Właściwe organy państw członkowskich powinny dopilnować, aby informacje te były przekazywane przy zgłaszaniu wyników próby do EFSA.

Poziom przekroczenia NDP pozostaje wysoki w przypadku określonych upraw (np. liści winogron, dzikich grzybów) nieobjętych EUCP. Dlatego też zaleca się dalsze monitorowanie tych produktów żywnościowych w ramach krajowych programów kontroli.

Antrachinon jest niezatwierdzoną substancją w UE, która została wykryta w herbatach, owocach mate i jagodach goji pochodzących z państw trzecich. Zasugerowano kilka możliwych przyczyn jego występowania, w tym zanieczyszczenie środowiska i jego powstawanie w procesach suszenia i wędzenia wraz z innymi wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi. EFSA zaleca państwom trzecim stosowanie metod łagodzących skutki procesów wędzenia i suszenia określonych już na szczeblu międzynarodowym w kodeksie praktyk przyjętym przez Komisję Kodeksu Żywnościowego w 2009 r.

Nikotyna została zgłoszona w jagodach goji, grzybach uprawnych i jarmużu. Zaleca się, aby produkty te były nadal analizowane w ramach krajowych programów kontroli.

Obecność tricyklazolu w ryżu z państw trzecich wskazuje na potrzebę dalszego monitorowania tej kombinacji w ramach krajowych programów kontroli.

Inne pestycydy niezatwierdzone w UE

Inne pestycydy niezatwierdzone na poziomie UE zostały zidentyfikowane w co najmniej jednej próbce przekraczającej dozwolony prawem limit. Władze krajowe powinny rozważyć następujące kombinacje przy planowaniu programów pobierania próbek:

- karbendazym (RD) w papryce chilli, pitahaya i ryżu,

- karbofuran w jagodach goji,

- acefat i metamidofos w fasoli (w strąkach),

- chlorfenapyr w papryce chilli.

Chlorfenapyr, który jest niezatwierdzonym pestycydem w UE, został znaleziony w wielu próbkach uprawianych w różnych krajach UE. EFSA zaleca państwom członkowskim monitorowanie tego pestycydu i zbadanie przyczyn jego obecności, w tym ewentualnych nadużyć ze strony rolników z UE.

Następujące pestycydy to niektóre z niedozwolonych pestycydów występujących sporadycznie w uprawach ekologicznych: chlorpyrifos, imazalil i tiaklopryd. Państwa członkowskie powinny zbadać przyczynę ich obecności.

Fipronil (RD) nadal znajduje się w jajach kurzych w UE. EFSA powtarza swoje zalecenie z poprzednich lat, zgodnie z którym państwa członkowskie powinny kontynuować analizę akarycydów w produktach zwierzęcych. Ponieważ jednak pestycyd ten został zgłoszony również w papryce chili (głównie z Republiki Dominikańskiej), EFSA sugeruje, aby państwa członkowskie uwzględniły ten pestycyd w swoich analizach próbek owoców i warzyw.

W produktach zwierzęcych wykryto przede wszystkim substancje zanieczyszczające środowisko, stosowane w przeszłości jako pestycydy (np. chlordekon, DDT (RD), HCB, rtęć i HCH (beta)), substancje o zastosowaniach innych niż pestycydy (np. miedź, BAC (RD), chlorany, DDAC) i inne substancje, które mogą być przeniesione w wyniku spożycia przez zwierzęta w paszy (np. tiaklopryd, fipronil (RD), amitraz (RD), acetamipryd (RD), chloropiryfos). EFSA zaleca stałe monitorowanie tych substancji w tej grupie towarów.

Miód w niewielkim stopniu przyczynia się do narażenia na pozostałości pestycydów w diecie. W związku z tym EFSA zaleca, aby próbki miodu były analizowane przez państwa członkowskie w ramach ich programów krajowych, przy zachowaniu możliwie najszerszego zakresu analizy. Jako minimum należy włączyć następujące pestycydy: acetamipryd, amitraz, boskalid, dimoksystrobinę, glifosat i tiaklopryd.

Liczba próbek zawierających wiele pozostałości pestycydów wzrosła w 2018 r. w porównaniu z rokiem poprzednim (z 27,5% do 29,1%), w szczególności w próbkach pochodzących spoza UE (np. w jagodzie goji z Chin odnotowano do 29 różnych pestycydów). EFSA zaleca państwom członkowskim monitorowanie w ramach programów krajowych żywności, która może zawierać wiele pozostałości, oraz poddawanie analizie możliwie jak najszerszego zakresu pestycydów.

W przypadku gdy ocena ryzyka przewlekłego opiera się na scenariuszu górnej granicy, wartość ADI jest przekroczona dla ziramu (różne scenariusze są budowane dla różnych ditiokarbaminianów stosowanych w terenie, które mogą prowadzić do powstania znacznika CS2). EFSA ponawia swoje wcześniejsze zalecenie, aby opracować specjalne metody analityczne, które umożliwią identyfikację poszczególnych substancji czynnych należących do klasy ditiokarbaminianów stosowanych w tej dziedzinie.

W przypadku aldikarbu, EPN, oksydemetonu metylowego (RD) i winklozoliny nie zgłoszono pozostałości ilościowych dla żadnego z badanych produktów spożywczych. Pozostałości aldikarbu, EPN i oksydemetonu metylowego są obecnie uwzględnione w EUCP i nie zostały określone ilościowo w żadnej z analizowanych próbek w ciągu ostatnich trzech lat. Osoby zarządzające ryzykiem mogą rozważyć wyłączenie ich z obowiązkowych badań w ramach EUCP i zamiast tego włączyć je do programów krajowych. Ponadto należy sprawdzić, czy pestycydy te są nadal wymagane w ramach zakresu stosowania rozporządzenia (WE) nr 669/2009 w sprawie kontroli urzędowych i środków nadzwyczajnych regulujących wprowadzanie do Unii niektórych towarów z niektórych państw trzecich.

EFSA zaleca stworzenie europejskiej bazy danych dotyczącej czynników przetwarzania, która umożliwi państwom członkowskim w razie potrzeby udoskonalenie oceny narażenia.

EFSA ponownie zaleca, aby państwa członkowskie włączyły granicę wykrywalności (LOD) do walidacji swoich metod analitycznych. Wymaga to dodatkowego wysiłku i zasobów, ale informacje na temat odsetka próbek wolnych od pozostałości (tj. pozostałości poniżej granicy oznaczalności) przyczyniłyby się do bardziej realistycznej oceny narażenia. Jako alternatywę dla tego kosztownego zalecenia EFSA proponuje, by państwa członkowskie przedstawiły EFSA "LOQ instrumentu" (jeśli jest on niższy niż podany poziom sprawozdawczości) i określiły ten parametr w wytycznych w sprawie procedur walidacji metod i kontroli jakości dotyczących analizy pozostałości pestycydów w żywności i paszy.

Pełna treść sprawozdania do pobrania ze źródła poniżej.

 Źródło: https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/j.efsa.2020.6057