Cel kontroli
Celem kontroli klasyfikacji tusz wieprzowych wg EUROP prowadzonych przez IJHARS w 2023 r. było zapewnienie prawidłowego określania klas jakości tusz wieprzowych w ubojniach i przestrzegania obowiązujących przepisów. Ponadto istotne jest ujednolicenie kryteriów klasyfikacji tusz wieprzowych, dla zapewnienia przejrzystości i uczciwości w stosunkach handlowych.
W 2023 r. inspektorzy JHARS przeprowadzili 1370 wizyt kontrolnych w zakładach ubojowych objętych nadzorem. W ich trakcie sprawdzono poprawność klasyfikacji przeprowadzonej przez 256 rzeczoznawców (77,81% czynnych rzeczoznawców) na podstawie 33,1 tys. szt. tusz wieprzowych.
Nadzorowane ubojnie
Każda ubojnia trzody chlewnej podlegała obowiązkowi przesyłania kwartalnych informacji o liczbie uzyskanych tusz wieprzowych. Obowiązkowi klasyfikacji tusz wieprzowych w 2023 r. podlegały 172 zakłady ubojowe. Ponadto 2 zakłady uczestniczyły dobrowolnie w systemie klasyfikacji tusz wieprzowych. W nadzorowanych ubojniach ubito 17,8 mln szt. trzody, tj. 95,7% całkowitego uboju trzody w Polsce.
Ustalenia z kontroli
W toku kontroli ustalono, że:
- klasyfikację tusz wieprzowych stosowały wszystkie zakłady objęte kontrolą, metodę ZP stosowało 49 zakładów, tj. 29,5% nadzorowanych,
- choirometry posiadało 117 zakładów, tj. 70,5% wszystkich nadzorowanych,
- tara wskazywana przez wagi kolejkowe była prawidłowa,
- informacje o wynikach klasyfikacji wystawiane dostawcom żywca rzeźnego były zgodne z dokumentacją zakładową we wszystkich ubojniach spośród tych, które powiadamiają dostawców.
Stwierdzone nieprawidłowości
Nieprawidłowości stwierdzone podczas kontroli to:
- brak aktualnych uprawnień u 4 osób klasyfikujących tusze wieprzowe w 4 ubojniach,
- nieaktualne cechy legalizacji wag kolejkowych, używanych do ustalania masy tusz w 7 zakładach,
- nieprawidłowo wykonany pomiar mięsności dotyczył 3,0 tys. szt. tusz,
- nieprawidłowa obróbka lub prezentacja tusz dotyczyła 350 szt. tusz,
- brak oznakowania lub nieprawidłowe znakowanie klasą jakości handlowej dotyczyło 849 tusz,
- nieprawidłowe dokumentowanie czynności ustalania klas jakości tusz w 3 zakładach,
- brak protokołu z ustalania klas jakości handlowej tusz w 3 ubojniach,
- nieprawidłowy czas przechowywania dokumentacji z ustalania klas jakości tusz wieprzowych, czyli krótszy niż wymagane 4 tygodnie, w 3 zakładach ubojowych.
Zastosowane sankcje
W 2023 r. w wyniku stwierdzonych nieprawidłowości, inspektorzy wydali 3 decyzje nakładające kary pieniężne, a także nałożyli mandaty karne w stosunku do 36 osób odpowiedzialnych za wykroczenia oraz wydali zalecenia pokontrolne w stosunku do 12 nadzorowanych ubojni.
Struktura trzody w klasyfikacji EUROP
W 2023 r. klasyfikacji poddano 17,1 mln szt. tusz wieprzowych, tj. 96,1% trzody ubitej w nadzorowanych rzeźniach, z czego największy udział (87,94% – o 0,64% więcej niż w 2022 r.) stanowiły tusze w dwóch najwyższych klasach jakości handlowej S oraz E. Klasa zostaje nadana w oparciu o oszacowaną zawartość chudego mięsa w tuszy: S – 60% lub więcej, E – od 55% do 60% chudego mięsa.
| Klasa mięsności | Liczba (tys. szt.) | % |
| S | 7079,33 | 41,39 |
| E | 7962,98 | 46,55 |
| U | 1674,10 | 9,79 |
| R | 318,63 | 1,86 |
| O | 48,38 | 0,28 |
| P | 21,53 | 0,13 |
| Razem | 17 104,95 | 100,0 |
Udział zakładów nadzorowanych
Porównując dane liczbowe uzyskane w ramach nadzoru nad klasyfikacją tusz wieprzowych w systemie EUROP w latach 2013-2022, można zauważyć, że o ok. 1/3 zmniejszyła się liczba zakładów prowadzących uboje trzody chlewnej – z 570 zakładów w 2013 r. do 346 w 2023r. (tab. 1). W 2023 r. liczba zakładów ubojowych nadal malała. Jednocześnie udział zakładów nadzorowanych w ogólnej liczbie zakładów ubojowych zwiększył się w okresie 10 lat z 46,1% w 2013r. do 48% w 2023r.
| 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | |
| Liczba ubojni | 570 | 554 | 528 | 510 | 484 | 461 | 416 | 414 | 405 | 392 | 346 |
| Liczba ubojni nadzorowanych | 263 | 237 | 228 | 224 | 213 | 210 | 198 | 197 | 193 | 187 | 166 |
| Udział zakładów nadzorowanych % | 46,1 | 42,8 | 43,2 | 43,9 | 44 | 45,6 | 47,6 | 47,6 | 47,7 | 47,7 | 48 |
Liczba tusz poddanych klasyfikacji
Co prawda udział tusz klasyfikowanych w uboju całkowitym w 2023 r. zmniejszył się do 91,9% w stosunku do 2022r. kiedy wynosił 92,2%, ale w 10-letnim horyzoncie czasowym obserwujemy trend delikatnego wzrostu tego udziału (tab. 2).
| 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | |
| Ubój trzody (mln. szt.) | 20,4 | 21,1 | 21,4 | 22,1 | 22 | 22,4 | 21,2 | 20,7 | 21,1 | 19,3 | 18,6 |
| Tusze poddane klasyfikacji (mln. szt.) | 18,5 | 19 | 19,4 | 20,1 | 20,1 | 20,5 | 19,4 | 19 | 19,3 | 17,8 | 17,1 |
| Udział tusz poddanych klasyfikacji (%) | 90,7 | 90 | 90,7 | 91 | 91,4 | 91,5 | 91,5 | 91,8 | 91,5 | 92,2 | 91,9 |
Rozliczanie zakupów trzody wg klasyfikacji EUROP
Na przestrzeni ostatnich 10 lat liczba zwierząt zakupionych na podstawie masy tusz i klasy jakości wzrosła od 12,9 mln. szt. w 2013 r. do 14,9 mln. szt. w 2018 r. W kolejnych latach liczba tych zwierząt malała do poziomu 12,7 mln. szt. w 2023 r. (tab. 3).
Udział trzody rozliczonej na podstawie wyników klasyfikacji w całkowitej liczbie tusz uzyskanych z uboju systematycznie rósł do 2019 r., osiągając rekordowe 72,1%. W kolejnych latach (2020 – 2023) utrzymywał się na poziomie ok. 68%.
| 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | |
| Trzoda zakupiona na podst. klasyfikacji (mln. szt.) | 12,9 | 13,3 | 13,6 | 14,2 | 14,5 | 14,9 | 14,5 | 13,5 | 13,7 | 12,5 | 12,7 |
| Udział w uboju całkowitym (%) | 67,4 | 67,5 | 67,5 | 67,9 | 65,9 | 69,6 | 72,1 | 68,4 | 68,5 | 67,4 | 68,3 |
