Nanomateriały w żywności: zalecenia ANSES dotyczące poprawy ich identyfikacji i lepszej oceny ryzyka dla zdrowia konsumentów

Nanomateriały, ze względu na ich szczególne właściwości, od końca lat 90. XX wieku są coraz częściej wykorzystywane w produktach codziennego użytku, w tym w żywności. Budzą one sporo wątpliwości i zadaje się wiele pytań na temat ich identyfikacji, wpływu na ludzkie zdrowie i środowisko oraz regulacji prawnych. Francuska agencja spożywcza ANSES określiła główne zastosowania produkowanych nanomateriałów w żywności i wymieniła podkategorie, które są najbardziej narażone. ANSES począwszy od 2006 r. opublikowała już kilka raportów eksperckich na temat nanomateriałów. A teraz oferuje przegląd obecności nanomateriałów w żywności, wraz z metodą określania najlepszego podejścia do oceny ryzyka dla zdrowia żywności zawierającej takie materiały.

W ciągu ostatnich trzydziestu lat przemysł - szczególnie przemysł spożywczy - rozwijał zastosowanie inżynierii nanomateriałów ze względu na ich szczególne właściwości w skali nano. W związku z obawami dotyczącymi ich zastosowania do ANSES wpłynął formalny wniosek z: Dyrekcji Generalnej ds. Żywności (DGAL), Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia (DGS), Dyrekcji Generalnej ds. Pracy (DGT), Dyrekcji Generalnej ds. Zapobiegania Ryzyku ( DGPR) oraz Dyrekcja Generalna ds. Konkurencji, Spraw Konsumenckich i Kontroli Nadużyć Finansowych (DGCCRF) o zbadanie tej sprawy.

Prace eksperckie Agencji dotyczące oceny pozwoliły zidentyfikować główne zastosowania inżynierii nanomateriałów w przemyśle spożywczym, są to:

• Jako dodatek w celu poprawy wyglądu i smaku produktów spożywczych (poprzez zmianę ich struktury, koloru lub tekstury, np. E341iii - fosforan triwapniowy, lub E551 - amorficzna krzemionka).
• Jako materiały do kontaktu z żywnością w celu poprawy bezpieczeństwa pakowania (np. działanie przeciwdrobnoustrojowe zapewniane przez nanosrebro).
• Oraz zidentyfikowano składniki o funkcji odżywczej, które można znaleźć w postaci nanocząstek (np. węglan wapnia stosowany w mieszankach dla niemowląt w celu osiągnięcia odpowiedniej zawartości wapnia).

We Francji zgłaszanie substancji o statusie nanocząstek, które jest obowiązkowe od 2013 r., odbywa się za pośrednictwem rejestru R-Nano zarządzanego przez ANSES. I wymaga od producentów, importerów i dystrybutorów, aby deklarowali nazwę substancji, obsługiwane ilości i zamierzone zastosowania. Pomimo tych obowiązków identyfikacja i identyfikowalność nanomateriałów w przemyśle spożywczym jest nadal ograniczona. Są one jednak niezbędnym krokiem w ocenie ryzyka dla zdrowia ludzi.

Agencja odniosła się do 37 nanomateriałów stosowanych jako dodatki do żywności lub składniki żywności

Na podstawie danych opublikowanych w literaturze naukowej Agencja odniosła się do 37 substancji, stosowanych jako dodatki do żywności lub składniki żywności, i dla których uważa obecność nanocząstek za udowodnione (siedem substancji: węglan wapnia, dwutlenek tytanu*, tlenki żelaza oraz wodorotlenki, krzemian wapnia, fosforany triwapniowe, syntetyczne bezpostaciowe krzemionki, związki organiczne i złożone) lub podejrzane (30 substancji, w tym: glin, srebro, złoto, fosforany magnezu, cytrynian żelazowo-amonowy, sole sodowe, potasowe i wapniowe kwasów tłuszczowych itp.).

Obecność nanomateriałów w żywności można wykryć za pomocą zaawansowanych technologii analitycznych, takich jak mikroskopia elektronowa. Narzędzia te pomogą zidentyfikować nanomateriały, które zostały celowo włączone jako dodatki do żywności lub są obecne w składnikach. Jednakże wykryta dla danej substancji niejednorodność fizyko-chemiczna (wielkość, rozkład wielkości cząstek itp.), a także brak informacji na temat deklaracji i oznakowania oznaczają, że nie można ekstrapolować obecności nanomateriałów na wszystkie partie oraz gotowe produkty zawierające tę samą substancję.

Według baz danych żywności (OQALI i GNPD) prawie 900 produktów spożywczych zawiera co najmniej jeden dodatek lub składnik sklasyfikowany jako „substancje, dla których udowodniono obecność skonstruowanych nanomateriałów”. Nie musi to jednak oznaczać, że nanomateriały są obecne w każdym produkcie lub partii. Najbardziej narażone podsektory żywności to: mieszanki dla niemowląt (25,6%), słodycze (15,6%), płatki śniadaniowe (14,8%), batony zbożowe (12,9%) oraz mrożone ciasta i desery (10,9%). ANSES zwraca uwagę, że badanie to przeprowadzono przed zawieszeniem E171 we Francji.

Na tym etapie oceny ANSES przeprowadził przegląd wykorzystania nanomateriałów w żywności. Następnym krokiem będzie zbadanie potencjalnych zagrożeń dla zdrowia konsumentów związanych z tymi substancjami.

Biorąc pod uwagę niepewność dotyczącą ryzyka związanego z nanomateriałami w żywności, ANSES powtarza zalecenia swoich wcześniejszych ocen ekspertów na ten temat. W szczególności wzywa do ograniczenia narażenia konsumentów poprzez unikanie zbędnego stosowania nanomateriałów w żywności oraz poprzez promowanie bezpiecznych produktów wolnych od nanomateriałów, które są równoważne pod względem funkcji i skuteczności.

Kolejne kroki

Agencja ANSES jest zdania, że właściwości opracowanych nanomateriałów wymagają indywidualnego podejścia do oceny ryzyka substancji zawartych w żywności dla zdrowia ludzi. W tym kontekście i po opublikowaniu przez EFSA wytycznych dotyczących oceny zastosowania nanonauki i nanotechnologii, ANSES proponuje podejście, które pomaga określić ocenę ryzyka najlepiej dopasowaną do wytwarzanej substancji. Podejście to można zatem wykorzystać do podjęcia decyzji, czy wymagana jest standardowa czy nanospecyficzna ocena ryzyka.

ANSES planuje zastosować to podejście do wybranych substancji i zaoferować nanospecyficzną metodologię oceny ryzyka. Pierwsze wyniki spodziewane są na początku 2021 r.

W ramach tej ekspertyzy Agencja oparła się na własnej klasyfikacji terminu „nanomateriał inżynierski”: konstruowany nanomateriał jest materiałem o charakterze organicznym, nieorganicznym lub złożonym, wytwarzanym przez ludzi w celach aplikacyjnych i składającym się całkowicie lub częściowo ze składowych cząstek o co najmniej jednym wymiarze między 1 a 100 nm (w skali nano).

Wymiary cząstek składowych mogą być większe niż 100 nm, jeśli cząstki te mają duże pole powierzchni właściwej lub właściwości w skali nano.

Cząstki składowe można znaleźć w postaci agregatów lub aglomeratów, których wymiary mogą być znacznie większe niż w nanoskali.

Materiały, dla których frakcja w nanoskali nie została celowo wytworzona podczas procesu produkcyjnego, są objęte zakresem tej klasyfikacji.

*Wprowadzanie do obrotu we Francji środków spożywczych zawierających dodatek (E171 – dwutlenek tytanu) zostało zawieszone na okres jednego roku od 1 stycznia 2020 r.

Źródło: https://www.anses.fr/en/content/nanomaterials-food-ansess-recommendations-improving-their-identification-and-better