Średni czas oczekiwania na wyniki badań ws. pozostałości po pestycydach wynosi min. 30 dni, a wysokość mandatów karnych oscyluje w przedziale 50-500 zł - tak wynika z najnowszego raportu NIK.

Pestycydy należą do substancji chemicznych wspomagających uprawę roślin oraz chroniących je przed organizmami szkodliwymi. Istnieje ściśle określony katalog preparatów, które zostały dopuszczone do użytkowania w Unii Europejskiej. Sama procedura pozyskania zezwolenia na wprowadzanie środka ochrony roślin do obrotu jest wieloetapowa i podlega przepisom rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. dotyczące wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i uchylające dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG. W Polsce organem właściwym do złożenia wniosku jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi – Departament Hodowli i Ochrony Roślin. Od momentu jego złożenia do chwili uzyskania zezwolenia może minąć nawet 18 miesięcy.

Stosowanie środków ochrony roślin w rolnictwie oraz wprowadzanie ich do obrotu podlega złożonym przepisom i procedurom ze względu na konieczność zagwarantowania bezpieczeństwa żywności. Niestosowanie się przez rolników do prawnie określonych wymagań związanych z wykorzystaniem pestycydów podczas uprawy roślin zagraża zdrowiu i życiu konsumentów. Niestety nawet tak złożone ramy prawne nie są wystarczająco skuteczne. Tylko w latach 2016-2017 w Polsce, około 900 osób wymagało pomocy lekarskiej w związku z zatruciem pestycydami z czego w przypadku ponad połowy (530) konieczna była hospitalizacja.

W Polsce sprzedaż pestycydów wciąż rośnie, a wzrost ten przewyższa przyrost areałów.  Podobna tendencja widoczna jest w wielu krajach unijnych, choć niektóre z nich takie jak Portugalia czy Irlandia, odnotowują spadek sprzedaży (więcej na temat wielkości sprzedaży pestycydów w UE dowiesz się tutaj). Natomiast w Polsce w roku 2016 w stosunku do roku 2011, sprzedaż pestycydów wzrosła o 12,3%, podczas gdy powierzchnia upraw roślinnych zwiększyła się jedynie o 1,5%. W praktyce oznacza to, że na niemal tę samą powierzchnię upraw stosuje się coraz więcej pestycydów. Również liczba zatwierdzonych substancji dopuszczonych do użytku w UE stale wzrasta, co widać na przykładzie licznych rozporządzeń Komisji zatwierdzających nowe substancje lub odnawiających zatwierdzenie preparatom już funkcjonującym na rynku (jeśli chcesz wiedzieć na bieżąco o wszystkich zmianach w prawie i nowych dopuszczonych do użytku substancjach skorzystaj ze „Strefy Managera”/subskrybuj „Strefę Managera”).

Za badanie pozostałości pestycydów odpowiadają dwa podmioty: Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz Inspekcja Sanitarna. Pierwsza z nich bada pozostałości tych środków w płodach rolnych, niebędących jeszcze żywnością, a próbki pobierane są głównie w trakcie wegetacji roślin, natomiast druga dokonuje poboru próbek żywności, która znajduje się w obrocie. Średni czas badań laboratoryjnych próbek płodów rolnych w badanym okresie wynosił 36 dni (licząc od daty pobrania próbki), co w przypadku produktów z krótkim terminem spożycia (jak np. warzywa i owoce) całkowicie uniemożliwia wycofanie produktów z rynku, ponieważ nim wyniki badań będą znane, produkt trafi już do konsumenta finalnego i najczęściej zostaje spożyty zaraz po zakupie. W efekcie, w ciągu trzech lat (latach 2016-2018) organy PIORiN wydały tylko jedną decyzję o wycofaniu produktu.

Poważne wątpliwości może budzić także wysokość mandatów karnych wystawianych w związku z wykrytymi nieprawidłościami, która wahała się od 50 zł do 500 zł (średnia wysokość wystawionego mandatu wyniosiła 290 zł). Taki wymiar mandatu nie pełni żadnej z funkcji jaką powinna spełniać kara, ponieważ nie jest ani adekwatny ani odstraszający dla potencjalnych sprawców, a wręcz można przypuszczać, że w wielu przypadkach bardziej opłacalnym z punktu widzenia zysku ekonomicznego jest zapłacenie mandatu niż prawidłowe stosowanie przepisów.

Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku badań próbek żywności. W tym wypadku nieprawidłowości dotyczyły jedynie 1% pobranych próbek. Biorąc jednak pod uwagę ilość pobranych próbek (7,5 tysiąca) nie jest to wynik zadowalający. W całej Unii Europejskiej, Polska z wynikiem 5,8 plasuje się na trzecim od końca miejscu pod względem ilości pobranych próbek żywności pod kątem pozostałości pestycydów na 100 tys. mieszkańców. Dla porównania, w otwierającym zestawienie Luxemburgu, liczba próbek na 100 tys. mieszkańców wynosi 88,3. Jak wskazuje NIK, tak niewielki odsetek próbek, w których wykryto nieprawidłowości wynikać może ze zbyt małej ilości wykonywanych badań, braków sprzętowych oraz niewłaściwej organizacji przebiegu samych badań. Oprócz tego, podobnie jak miało to miejsce w przypadku badań płodów rolnych, również i w odniesieniu do żywności, czas oczekiwania na wyniki badań (ponad 30 dni) był zbyt długi na to, aby podjąć stosowne kroki w celu wycofania z rynku szkodliwych produktów.

Rozwiązaniem problemu stosowania pestycydów i ich negatywnego wpływu na zdrowie konsumentów oraz na środowisko może okazać się wprowadzenie przez Unię Europejską planu tzw. „Zielonego Ładu” (ang. Green deal), którego ambitnym założeniem jest przekształcenie Europy w pierwszy kontynent neutralny dla klimatu i środowiska jeszcze przed 2050 rokiem.  Tylko w latach 2021-2027 UE planuje przeznaczyć na ten cel 100 mld euro. Więcej na temat założeń „Zielonego Ładu” dowiesz się z tego artykułu: „Zielony Ład”, czyli neutralność klimatyczna celem wieloaspektowej strategii UE

Źródła:

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 z dnia 21 października 2009 r. dotyczące wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i uchylające dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG.
2. Raport NIK „Czy wiemy co jemy?”, https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo-obrotu-srodkami-ochrony-roslin.html
3. Zezwolenie na wprowadzanie środka ochrony roślin do obrotu, https://www.biznes.gov.pl/pl/firma/zezwolenia-koncesje-wpisy-do-rejestru/chce-uzyskac-zezwolenie-koncesje-wpis-do-rejestru-dzialalnosci-regulowanej54/proc_459-zezwolenie-na-wprowadzanie-srodka-ochrony-roslin