Uwierzytelnianie pochodzenia geograficznego poprzez elementarny "odcisk palca" żywności

Wspólne Centrum Badawcze (JRC) Komisji Europejskiej udostępniło publikację na temat uwierzytelniania pochodzenia geograficznego z wykorzystaniem elementarnego „odcisku palca” żywności.

W ostatnich latach na całym świecie podjęto wiele wysiłków, aby zapewnić identyfikowalność żywności. Tendencja, początkowo wynikająca z kwestii bezpieczeństwa żywności, polegająca na skróceniu czasu potrzebnego na wycofanie skażonej żywności, została wzmocniona ze względu na korzystne konsekwencje w innych obszarach, takich jak zwalczanie nadużyć finansowych, a ostatnio zrównoważony charakter systemów żywnościowych. Identyfikowalność pochodzenia geograficznego żywności jest ważna, ponieważ konsumenci są w stanie zapłacić wyższą cenę za żywność lokalną i za żywność z geograficznymi oznaczeniami pochodzenia, a także dlatego, że lokalna produkcja żywności jest powiązana ze zrównoważonym rozwojem społecznym i gospodarczym obszarów wiejskich.

Do niedawna kontrole identyfikowalności były przeprowadzane na dokumentacji papierowej, co skutkowało czasochłonnymi i podatnymi na błędy procesami. W erze cyfryzacji narzędzia takie jak algorytmy Blockchain, które pozwalają przechowywać dane w sposób, którego nie można modyfikować i które obejmują cały system żywnościowy od pola do stołu, mają duży potencjał. Niemniej jednak Blockchain będzie działał poprawnie tylko wtedy, gdy każdy uczestnik w łańcuchu będzie zobowiązany do uczestnictwa. Ponadto mogą wystąpić fałszerstwa i cyberataki. Dlatego każdy system identyfikowalności, cyfrowy lub nie, będzie musiał być połączony z odpowiednimi schematami audytu i badaniami produktów.

Pochodzenie geograficzne i pierwiastkowy profil żywności. Szczególny przypadek produktów objętych ChNP i ChOG

Mając podwójny cel, jakim jest przyczynianie się do rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich i dostarczanie konsumentom żywności wysokiej jakości, Komisja Europejska wprowadziła systemy jakości produktów spożywczych związanych z pochodzeniem geograficznym i konkretnym know-how w zakresie produkcji – ChNP (chroniona nazwa pochodzenia), ChOG (chronione oznaczenie geograficzne), GI (oznaczenie geograficzne).

Charakterystyka elementarnego „odcisku palca” żywności okazała się skutecznym sposobem uwierzytelnienia jej pochodzenia geograficznego. Rośliny pobierają z gleby, w której rosną, elementy potrzebne do prawidłowego funkcjonowania ich metabolizmu. Pierwiastki te mogą być naturalnie obecne w glebie, dodawane w postaci nawozów lub znajdować się tam w wyniku zanieczyszczenia środowiska. W ten sposób elementy wchodzą do łańcucha troficznego, a zatem profil pierwiastkowy zarówno roślin, jak i zwierząt hodowanych na określonym obszarze różni się od profilu organizmów hodowanych w innym miejscu. Skład pierwiastkowy gleb i osadów wpłynie również na stężenie pierwiastków w wodach powierzchniowych i morskich, umożliwiając uwierzytelnienie pochodzenia geograficznego ryb i alg. Również pochodzenie geograficzne produktów zwierzęcych innych niż mięso, takich jak mleko, miód i jaja, ma wpływ na ich profil elementarny.

Większość laboratoriów analitycznych jest odpowiednio wyposażona do analizy elementarnej, również w mniej uprzywilejowanych gospodarkach, a wiele z nich jest akredytowanych w tym zakresie. Normalizacja nie stanowi problemu w tej dziedzinie, ponieważ istnieje wiele znormalizowanych metod oznaczania pierwiastków głównych i śladowych w żywności. Walidacja metod analitycznych i rutynowych analiz przynosi korzyści dzięki dostępności wielu certyfikowanych materiałów odniesienia, które można wykorzystać jako kontrolę jakości.

Z punktu widzenia oprzyrządowania dostępne są różne opcje. Niektóre z nich - jak atomowa spektrometria absorpcyjna (AAS), atomowa spektrometria emisyjna (AES) i spektrometria mas sprzężona z plazmą wzbudzaną indukcyjnie (ICP-MS) - są szeroko stosowane od kilkudziesięciu lat. Niektóre inne, takie jak fluorescencja rentgenowska z dyspersją energii (ED-XRF), zaczęły być stosowane dopiero niedawno w dziedzinie żywności, ale istnieją również jako urządzenia ręczne i mogą być wykorzystywane do przesiewowych analiz.

Dla wszystkich wcześniej wymienionych grup produktów określenie profilu pierwiastkowego żywności jest idealne do uwierzytelnienia żywności z oświadczeniami ChOG i ChNP. JRC uzyskało zadowalające wyniki w klasyfikacji herbaty Dargeeling, produktu opatrzonego etykietą ChOG, który na podstawie jej elementarnego odcisku palca można wyraźnie odróżnić od herbat produkowanych w innych regionach. Podejście to jest jeszcze bardziej odpowiednie do celów uwierzytelniania produktów objętych chronioną nazwą pochodzenia, ponieważ cały łańcuch (od produkcji do przetwarzania) odbywa się w ściśle zdefiniowanym regionie. JRC wykorzystało wyniki uzyskane przez ED-XRF do uwierzytelnienia proszku paprykowego La Vera ChNP i różnych jednoodmianowych miodów ChNP z Hiszpanii.

Potrzeba baz danych i wsparcie chemometrii

Nieczęsto zdarza się, że jeden element umożliwiłby uwierzytelnienie pochodzenia geograficznego niektórych towarów żywnościowych. Z tego powodu zastosowanie chemometrii opartej na wynikach uzyskanych za pomocą jednej lub drugiej techniki analizy wieloelementowej ma ogromne znaczenie dla celów klasyfikacji i uwierzytelniania. Z legislacyjnego punktu widzenia można stosować różne podejścia do potwierdzania/uwierzytelniania pochodzenia geograficznego żywności. Jedną z możliwości byłoby to, że urzędowe laboratoria kontrolne przekazują dane uzyskane w ramach rutynowej pracy nad składem pierwiastkowym żywności z określonej lokalizacji/regionu w bazie danych zarządzanej przez organ nadzoru. Jakość danych byłaby gwarantowana, ponieważ oficjalne laboratoria kontroli żywności są akredytowane do analizy pierwiastków śladowych. Porównywalność wyników byłaby również zagwarantowana, ponieważ laboratoria te regularnie biorą udział w testach biegłości. Dostęp do wspomnianej bazy danych w celu wprowadzenia i pobrania danych do celów modelowania powinien zapewnić organ nadzoru. Bez tej kontroli jakość danych mogłaby być zagrożona, a oszuści mogliby wykorzystać istniejące informacje do odtworzenia określonego składu pierwiastkowego określonego produktu spożywczego z określonej ChNP, ChOG lub ogólnie regionu. Prawdopodobnie główną wadą tego podejścia jest trudność dostępu dla laboratoriów kontrolnych do reprezentatywnej liczby autentycznych próbek z określonego regionu.

Inną możliwością byłoby, aby konsorcja ChNP i ChOG lub prywatni producenci z określonego regionu prowadzili bazę danych z wynikami uzyskanymi dla ich produktów przez akredytowane laboratoria. Jeżeli laboratoria celne, badawcze lub inne organy kontrolne chcą potwierdzić oświadczenia o pochodzeniu geograficznym produktu, produkt należy przesłać producentowi, konsorcjum ChNP lub ChOG w celu analizy i dalszego uwierzytelnienia. Budowa bazy danych byłaby łatwiejsza przy takim podejściu, ponieważ producenci mają dostęp do reprezentatywnej ilości próbek, a baza danych mogłaby być aktualizowana w sposób ciągły. W takim podejściu uwierzytelnienie produktu leżałoby w rękach producenta, co mogłoby stanowić wadę, gdyby sam producent był zaangażowany w jakąś oszukańczą działalność.

Dalsze działania

Można wywnioskować, że akredytowane laboratoria mogą mieć dostęp do łatwych w użyciu technik umożliwiających uwierzytelnienie pochodzenia geograficznego produktów objętych ChNP i ChOG.

Taką możliwość należy wykorzystać w rutynowych kontrolach przeprowadzanych przez organy krajowe, jednak solidne powiązania z producentami i konsorcjami mają zasadnicze znaczenie dla tworzenia baz danych dotyczących oznaczeń geograficznych, które będą wykorzystywane jako punkt odniesienia dla kontroli urzędowych. Wszelkie działania dotyczące urzędowej kontroli deklaracji pochodzenia geograficznego powinny od pierwszych kroków obejmować wszystkie zainteresowane strony, od rolników i konsorcjów ChNP/ChOG, poprzez detalistów, stowarzyszenia konsumentów i laboratoria kontroli urzędowych. Tylko w ten sposób zostanie zbudowany solidny system, który w skuteczny sposób rozwiąże ewentualne wyzwania. Ostatecznie, jeżeli państwa członkowskie i zainteresowane strony uznają to za konieczne, przepisy dotyczące kontroli urzędowych oznaczeń geograficznych mogłyby zostać włączone do prawodawstwa europejskiego.

Źródło: https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC132521

Zespół FoodFakty na bieżąco prowadzi monitoring zafałszowań żywności w bazie Probase 360. Klienci bazy codziennie otrzymują alert o produktach zafałszowanych i mogą niezwłocznie podejmować działania prewencyjne oraz korzystać z modułu analitycznego bazy. 

Dowiedz się więcej o Strefie Managera i narzędziach ProBase 360.